Gendergerelateerd en seksueel geweld is een breed probleem tijdens oorlog, al blijft het soms onzichtbaar. In het geval van Oekraïne heeft de VN nu al 124 klachten over seksueel geweld geregistreerd. Dit is pas het topje van de ijsberg, omdat veel vrouwen te bang zijn om deze incidenten te melden. Opnieuw slachtoffer worden en de lage straffen voor daders zouden hiervoor de grootste redenen kunnen zijn. Verkrachting, gedwongen zwangerschap, mensenhandel en andere vormen van seksueel geweld worden een tactiek van controle en vernedering voor de slachtoffers in oorlog, en wordt gebruikt als instrument voor de morele instorting van de vijand. Voor vrouwen en meisjes wordt het een litteken dat niet altijd zichtbaar is, maar wel voor altijd in hen zit en hun persoonlijkheid en herstel kan bepalen.
ActionAid benadrukt het belang van de nodige hulp voor slachtoffers van gendergerelateerd en seksueel geweld in Oekraïne en in de landen waar zij naartoe vluchten. In veel gevallen garanderen de publieke diensten in deze landen niet de essentiële hulp, zoals de klinische behandeling van verkrachting, vanwege verschillende redenen: een tekort aan middelen en adequate protocollen, een tekort aan vaardigheid en kennis, of zoals in Polen, beperkend beleid rondom seksuele en reproductieve rechten voor vrouwen en meisjes. Het verbod op abortus in dit land heeft er zelfs voor gezorgd dat vrouwen gedwongen terug moeten keren naar Oekraïne voor een abortus, voordat zij de oorlog nogmaals moeten ontvluchten.
In het geval van Oekraïne is het moeilijk om centra te vinden waar klinische behandelingen na verkrachting worden uitgevoerd. Dit wordt verergerd doordat veel vrouwen de behoeften van anderen, zoals hun gezinsleden, boven hun eigen behoeften stellen. Daarom is het hard nodig om de ervaringen van vrouwen die te maken hebben gehad met gendergerelateerd geweld te blijven analyseren, en de stemmen van deze vrouwen te versterken.
‘’Schaamte en angst zorgen er voor dat een groot deel van de gevallen onzichtbaar blijven en niet gemeld worden. Deze situatie wordt verergerd wanneer slachtoffers geen middelen en informatie krijgen bij de beschikbare diensten. Slechte ervaringen met dienstverleners spelen ook een belangrijke rol,’’ zegt Atria Mier, gender specialist en ActionAid’s Senior Emergency Manager voor Moldavië en Oekraïne.
Het is belangrijk dat het personeel van organisaties en grensbeambten weten hoe zij een slachtoffer van seksueel en/of gendergerelateerd geweld kunnen helpen en refereren naar de juiste hulpdiensten. ActionAid pleit voor een ‘’survivor centred approach’’, waarin vrouwen zelf kunnen bepalen welke opties goed voor hen zijn en waarin hun veiligheid en waardigheid worden gewaarborgd. Investeren in de capaciteit van hulp aan de frontlinie staat centraal in de response.
Mensenhandel in conflict situaties, wat ook gezien wordt als seksueel geweld, is een groot risico in het conflict in Oekraïne. Dit geldt voornamelijk voor vrouwen, meisjes en andere gemarginaliseerde groepen, en kwam ook voor de oorlog al veel voor. Het is daarom essentieel om vluchtroutes veilig te maken en experts in te zetten met kennis van hoe deze praktijken werken in landen zoals Roemenië, waar volgens een rapport van GRETA zo’n 60% van de mensenhandel slachtoffers in Europa vandaan komen.
ActionAid werkt met feministische en women-led organisaties aan de reactie op de noodsituatie in Polen, Roemenië, Moldavië, en Oekraïne. Een deel van de acties focust op het versterken van vrouwelijk leiderschap in beslissingsprocessen en het verzekeren van zorg voor vrouwen, meisjes en LGBTQ+ personen die slachtoffer zijn van seksueel geweld. Deze organisaties bieden ook safe spaces en 24/7 hotlines.
ActionAid ondersteunt en deelt ook de eisen van deze organisaties om dringend preventie, aandacht en herstelmechanismen op te zetten voor slachtoffers van seksueel en gendergerelateerd geweld, op een cultureel geschikte manier die de slachtoffers centraal stelt.
Het is ook belangrijk om te weten dat Oekraïne, Polen, Roemenië en Moldavië de 1325 UN resolutie over vrouwen, vrede en veiligheid hebben ondertekend en nationale actieplannen hebben ontwikkeld. De feministen en vrouwenbewegingen kunnen samenwerken met AAS aan de agenda voor vrouwen, vrede en veiligheid, om lidstaten verantwoordelijk te houden voor de bescherming en preventie van seksueel geweld tijdens conflictsituaties.