Meer dan 300 mensenrechtenverdedigers werden vermoord in 2023. Ze lopen gevaar door autoritaire regimes, conflicten en grote multinationals.
124 journalisten werden vermoord in 2024. Het dodelijkste jaar dat ooit gemeten is. Tweederde van hen waren Palestijnen maar ook in Sudan, Pakistan en Mexico lopen journalisten gevaar.
Slechts 3,6% de wereldbevolking leeft in een land met een vrije en open samenleving – Nederland hoort daar sinds 2024 niet meer bij.
Een gezonde democratie heeft tegenspraak nodig. Burgers, vakbonden, maatschappelijke organisaties en andere groepen moeten zich vrij kunnen organiseren en hun stem laten horen. Net als onafhankelijke media en de rechtspraak helpt dit om de macht te controleren. Tegenspraak zorgt voor dialoog, houdt politici scherp en zorgt dat beleid rekening houdt met iedereen – niet alleen met grote bedrijven of invloedrijke mensen.
Een sterk maatschappelijk middenveld maakt de samenleving stabieler en eerlijker. Juist daarom is het in het belang van overheden om hierin te investeren. Net als bij onafhankelijke journalistiek en rechtsspraak, versterkt een sterk maatschappelijk middenveld de democratie en helpt het de hele samenleving vooruit.
Maatschappelijke organisaties steunen activisten en groepen die zich inzetten voor mensenrechten. Deze groepen doen belangrijk werk, maar kunnen dat vaak niet alleen. ActionAid biedt training, juridische hulp of financiële steun aan activisten en gemeenschappen in landen in het mondiale Zuiden. Dit doen we in landen waar mensen vaak al decennia te maken hebben met onderdrukking door de overheid.
Grote bedrijven lobbyen, met miljardenbudgetten, om regels in hun voordeel te krijgen. Maatschappelijke organisaties lobbyen ook, maar dan zonder miljardenbudgetten en voor het algemeen belang: voor burgers, voor gemarginaliseerde groepen, en voor het klimaat en de natuur.
Juist omdat bedrijven zo’n sterke lobby hebben, is het belangrijk dat overheden óók luisteren naar andere stemmen. Alleen dan ontstaat beleid dat echt recht doet aan álle belangen in de samenleving.
Tegenspraak wordt steeds moeilijker en gevaarlijker wanneer basisrechten als het demonstratierecht en persvrijheid worden ingeperkt. Een sterk maatschappelijk middenveld is alleen mogelijk als mensen vrij zijn om zich te organiseren, te protesteren, naar de rechter te stappen en hun mening op andere manieren te uiten.
In het mondiale Zuiden zorgen inperkingen van deze ruimte voor intimidatie, geweld, arrestaties en criminalisering met soms zelfs de dood tot gevolg. Vooral vrouwen, LHBTIQ+ personen en andere gemarginaliseerde groepen worden het hardst geraakt. Zij hebben nu al te maken met discriminatie, stigmatisering en uitsluiting. Hierdoor worden hun rechten vaker geschonden en lopen ze ook meer risico op intimidatie en geweld.
Nadat ze een groot landroof schandaal aan het licht brachten werden medewerkers van ActionAid Tanzania bedreigt door de overheid. Zo werd hen verteld dat ze gevangenisstraffen riskeerden als ze het rapport over landroof door een grote multinational naar buiten zouden brengen.
In 2017 wordt het kantoor van ActionAid Oeganda door de politie overvallen omdat de organisatie kritiek had geuit op plannen van de regeringspartij. Bankrekeningen werden vervolgens (tijdelijk) bevroren. Bijeenkomsten worden nog steeds regelmatig opgebroken.
Bijeenkomsten van activisten en gemeenschappen worden regelmatig moeilijk of zelfs onmogelijk gemaakt. Zoals in 2016 toen ActionAid-Azië
bedreigt werd met rechtszaken voor het organiseren van een conferentie over landroof.
Ook in het mondiale Noorden zien we dat de democratische waarden gestaag afbrokkelen. In de Verenigde Staten onder Trump zien we hoe snel democratische waarden afbrokkelen: gendergelijkheid en vrouwenrechten worden ingeperkt, de rechten van transpersonen onder vuur genomen, ontwikkelingsgeld per direct stopgezet, kritische media tegengewerkt, wetenschappelijke instellingen aangevallen, illegale deporaties uitgevoerd en ga zo maar door. Dichter bij huis is Hongarije een waarschuwing hoezeer de democratie ook in de EU wordt uitgehold, en laat Polen zien hoe moeilijk het is om die schade te herstellen.
In deze mondiale trend zet ook Nederland grote stappen achteruit. In een onafhankelijke monitor is Nederland in 2024 zelfs gedegradeerd van ‘open democratie’ naar ‘versmald’. Dat is geen toeval. We zien steeds vaker onderdrukking van vreedzame protesten, aanvallen op de persvrijheid en pogingen om toegang tot de rechter voor maatschappelijke organisaties te beperken. Ondertussen worden vreemdelingenhaat, racisme, islamofobie, en haat tegen LHBTIQ+ personen steeds meer genormaliseerd door de regering en verdwijnen vrouwenrechten en gendergelijkheid van de politieke agenda.
Nederland beweegt zich dus mee in een wereldwijde anti-democratische trend. Het nieuwe beleid op ontwikkelingssamenwerking snijdt bovendien flink in het maatschappelijk middenveld en stopt specifiek met financiering voor lobby in Nederland én op internationaal niveau. Daarmee ondermijnt Nederland actief een cruciaal element van de democratie om mensenrechten te beschermen, hier en in het buitenland.
Ook in Nederland komt het demonstratierecht steeds meer onder druk te staan. Zo onderzoekt het kabinet mogelijkheden om het demonstratierecht in te perken en gezichtsbedekende kleding verbieden. Ondertussen blijkt uit Amnesty rapporten dat de politie vergaande surveillance inzet tijdens demonstraties.
Onrechtmatig politiegeweld komt zowel in het buitenland als in Nederland voor. Één voorbeeld is wanneer in november 2024 Palestina demonstranten door politiebussen naar een afgelegen parkeerplek worden gebracht. Eenmaal aangekomen begint de ME in te slaan op de vreedzame demonstranten met wapenstokken.
Bezuinigingen op belangenorganisaties en NGO's zorgen ervoor dat gemarginaliseerde groepen geen stem meer hebben om de politiek mee te beïnvloeden. Steun voor organisaties die opkomen voor mensenrechten bij de VN en in Nederland wordt weggenomen.
Alleen samen kunnen we onze democratie en onze rechten beschermen. Word lid van een maatschappelijke organisatie, sluit je aan bij een lokale actiegroep, teken petities, doe vrijwilligerswerk of loop mee in een protest! Weet je niet waar je moet beginnen? Kijk dan eens op watkanikdoen.nl wat jij allemaal kan doen.
ActionAid strijdt wereldwijd voor democratie en mensenrechten. We steunen vrouwen en gemarginaliseerde groepen om zich te organiseren, hun stem te laten horen en in actie te komen om mee te beslissen over hun toekomst. Met de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking is jouw steun meer dan ooit nodig. Steun ons werk voor vrouwenrechten en een eerlijke wereld!
Pagina aangepast op 12 mei 2025