COP30: belangrijke overwinning voor inclusief klimaatbeleid

De dertigste Klimaattop in Belém, Brazilië, had hooggespannen verwachtingen. Het zou de COP zijn van inclusie, van waarheid, en van implementatie. Toch eindigde het zaterdag met een akkoord wat op veel vlakken teleurstelde. Alleen één besluit werd met luid gejuich aangenomen: eindelijk zijn er concrete afspraken die zorgen dat de klimaattransitie wereldwijd eerlijk en inclusief is.

Eindelijk weer protest mogelijk

Deze klimaattop zou een top van inclusie worden, zeker met het oog op de vele Inheemse groepen in Brazilië. Er waren bij deze top dan ook meer Inheemse vertegenwoordigers dan ooit, maar tegelijkertijd waren er ook veel die geen toegang kregen. Dit leidde tot meerdere protesten, wat extra duidelijk maakte hoe belangrijk het is dat mensen die aan de frontlinie van de klimaatcrisis staan een centrale rol krijgen in besluitvorming.

Na drie klimaattoppen in repressieve landen was er in Brazilië wel eindelijk weer volop ruimte voor organisaties en activisten om zich uit te spreken. Zo werd er buiten de officiële onderhandelingen een ‘Top voor de mensen’ georganiseerd, en een enorme protestmars door de straten van Belém. Uiteraard liep ActionAid ook mee om een luid en krachtig geluid te laten horen voor klimaatrechtvaardigheid.

Team ActionAid bij de protestmars door Belém, inclusief onze eigen beleidsadviseur Agnes Schim van der Loeff en ActionAid International klimaatexpert Teresa Anderson.

Klimaatplannen die mensen beschermen en betrekken

De belangrijkste focus voor ActionAid deze Klimaattop, samen met een brede coalitie van maatschappelijke organisaties, vakbonden, jongeren en feministische groepen, was de uitkomst op ‘Just Transition’. Een eerlijke transitie betekent afspraken tussen landen zodat gewone mensen niet de dupe worden van klimaatbeleid, en vooral ook betrokken worden. Maar het kijkt ook wereldwijd naar hoe de klimaattransitie zo eerlijk mogelijk waargemaakt kan worden. Hiervoor is het noodzakelijk dat rijke vervuilende landen technologische en financiële steun geven aan kwetsbare landen.

Gedurende de twee weken volgde Agnes Schim van der Loeff, onze beleidsadviseur klimaatrechtvaardigheid, de onderhandelingen op de voet. Ook sprak ze Nederlandse en EU onderhandelaars hierover. Buiten de onderhandelingen zijn er veel protestacties georganiseerd om de druk op te voeren. En met succes! Er zijn sterke afspraken gemaakt om mensenrechten, inclusief van Inheemse mensen, vrouwen en gemarginaliseerde groepen, te beschermen. En net zo belangrijk: er wordt een autoriteit opgericht die erop toeziet dat dit goed gebeurt.

ActionAid organiseerde samen met Asian Peoples’ Movement on Debt and Development (APMDD) de Just Transition bingo, met wat nodig is voor een echt eerlijke transitie. Ook konden mensen greenwashing bingo spelen, met manieren waarop grote vervuilers hun verantwoordelijkheid steeds ontwijken.

Klimaatbeleid is alleen effectief als het ook eerlijk en inclusief is: als alle landen in staat zijn hun plannen uit te voeren, en als iedereen mee kan doen. “Vrouwen, werknemers en gemeenschappen moeten de kans krijgen om klimaatplannen die hen kunnen raken, mee vorm te geven en ervan te profiteren,” vertelde Teresa Anderson, lead klimaatrechtvaardigheid bij ActionAid International.

“Bij een rechtvaardige transitie worden maatregelen genomen om mensen en hun rechten te beschermen, zodat ze niet per ongeluk in armoede worden gedreven door een te beperkte benadering van het tellen van koolstof. Het is tijd dat klimaatactie zich verder ontwikkelt en mensen centraal stelt, met een mijlpaalbeslissing over een wereldwijd mechanisme voor een rechtvaardige transitie tijdens COP30.” Het succesvolle resultaat op Just Transition, mede dankzij enorme druk vanuit maatschappelijke organisaties, is hierom een enorm belangrijke overwinning, en werd in de slotsessie dan ook met luid applaus ontvangen.

Tegenkrachten

Hoewel het positieve resultaat op Just Transition zeker te vieren valt, zagen we ook duidelijke tegenwerking voor inclusief beleid. Zo werd op het laatste moment de verwijzing naar transitiemineralen uit de tekst gehaald onder druk van China. Onder meer Afrikaanse landen hadden zich hier sterk voor gemaakt, net als ActionAid, omdat de enorme vraag naar transitiemineralen voor onze energietransitie nu ten koste gaat van mijnbouwgemeenschappen in landen als Zuid-Afrika. Vrouwen lopen daarbij onder andere extra risico op gendergerelateerd geweld.

Ondertussen verzetten Rusland, Argentinië en Paraguay zich in meerdere onderhandelingen fel tegen het woord gender, met transfobische standpunten. Daarom des te belangrijker dat we over gender konden praten met de Nederlandse delegatie, en daarbij ook vooral onze partners en collega’s uit het mondiale Zuiden het woord konden laten voeren. Onder andere Norwu Harris van ActionAid Liberia deelde haar visie en ervaringen met het hoofd van de delegatie.

ActionAid en andere organisaties gingen in gesprek met het hoofd en plaatsvervangend hoofd van de Nederlandse delegatie over het belang van genderrechtvaardigheid in klimaatbeleid.

Rijke landen weigeren nog altijd te betalen

Ook is er weinig vooruitgang geboekt op het terugdringen van uitstoot, het aanpassen aan klimaatverandering, en bovenal: het geld om dit allemaal mogelijk te maken. De onderhandelingen verliepen erg stroef, met name door het gebrek aan klimaatfinanciering. Een duidelijk gevolg van de zeer slechte uitkomst op klimaatfinanciering vorig jaar, toen rijke landen weigerden om hun eerlijke aandeel te betalen.

Landen in het mondiale Zuiden betalen nu al de prijs voor een crisis die zij niet hebben veroorzaakt, en hebben dringend geld nodig om klimaatplannen uit te kunnen voeren. Onder andere de EU wilde graag strengere afspraken om fossiele brandstoffen uit te faseren, maar zonder er geld voor beschikbaar te willen maken. Rijke landen verwaterden bovendien afspraken over adaptatiefinanciering, wat cruciaal is voor het overleven van gemeenschappen in het mondiale Zuiden.

Mooie uitkomst, maar nog steeds werk aan de winkel

De hoge verwachtingen voor COP30 kon Brazilië uiteindelijk niet waar maken. Maar de overwinning op Just Transition is cruciaal voor klimaatrechtvaardigheid. Bovenal laat het zien dat hoewel overheden vastliepen op andere dossiers, maatschappelijke inzet het verschil kan maken om tot echte resultaten te komen.