De strijd voor het behoud van biodiversiteit is urgenter dan ooit
Vandaag is de internationale dag voor biodiversiteit. Biodiversiteit verwijst naar de diversiteit aan plant- en diersoorten, waaronder ook insecten en micro-organismen zowel op het land, in bodems als op en in het water.
Het gaat helaas niet goed met de biodiversiteit. Vanwege wereldwijde industriële landbouw, veeteelt, infrastructuur, mijnbouw, industrie en de resulterende klimaatverandering en vervuiling is op veel plekken wereldwijd de biodiversiteit sterk afgenomen. In recente jaren hebben de klimaatcrisis, de hongercrisis en sinds kort ook de Covid-19 pandemie de alarmbellen laten afgaan. Meer dan ooit realiseert men zich dat biodiversiteit van cruciaal belang is voor het voortbestaan van het leven op aarde en de mensheid.
Het thema van de dag voor biodiversiteit dit jaar is dan ook “onze oplossingen liggen in de natuur”. In dit stuk leggen we uit waarom ActionAid samen met boerinnen en gemeenschappen wereldwijd zich inzet voor duurzame oplossingen met behoud van biodiversiteit, en wat de Nederlandse overheid en de EU kunnen en moeten doen.
Biodiversiteit essentieel voor een gezonde, duurzame wereld
Naast het behoud van diversiteit als doelstelling op zich is biodiversiteit ook een maatstaf voor hoe het staat met het leven van mens, plant en dier, het klimaat, voedselzekerheid en vrouwenrechten. Bijvoorbeeld bijen en andere bestuivers zijn verantwoordelijk voor de groei en bloei van drie kwart van alle gewassen terwijl ze drievoudig bedreigd worden door verlies van hun habitat, ziekten en pesticiden.
Ook wordt de uitbraak van virussen, zoals het coronavirus, in verband gebracht met ontbossing en het overspringen van virussen van dieren op mensen. De industriële veeteelt in megastallen is niet alleen slecht voor het milieu vanwege ontbossing voor veevoer elders in de wereld maar ook vanwege verzuring van het milieu. Daarnaast heeft het een extreem negatieve impact op het klimaat en verhoogd het de risico’s voor ziekten voor mens en dier.
Biodiversiteit ook belangrijk in de strijd tegen klimaatverandering
Behoud en stimulering van biodiversiteit is essentieel in de strijd tegen klimaatverandering, zowel voor adaptatie als mitigatie. Behoud van bosgebieden biedt niet alleen inkomstenbronnen voor lokale gemeenschappen maar heeft ook een positieve invloed op het regionale en lokale klimaat. Het stimuleren van agro-ecologische landbouwsystemen is aantrekkelijk vanwege een hoge agro-biodiversiteit en grotere duurzaamheid van lokale voedselsystemen. Het vergroot de veerkracht van lokale gemeenschappen en maakt ze bestand tegen steeds minder voorspelbare weersomstandigheden.
Steeds meer bedrijven en overheden denken hun uitstoot van broeikasgassen te compenseren door bomen te planten. Dit legt echter een te groot beslag op de hoeveelheid land en de aangeplante monocultuurbossen zijn weinig effectief. Bossen bestaande uit slechts enkele soorten bomen die tegelijk geplant worden hebben een veel lagere en fluctuerende opslagcapaciteit dan primaire bossen met een hoge biodiversiteit. De natuur moet dus haar gang kunnen gaan.
Nederland en de biodiversiteit
In de afgelopen decennia heeft de natuur en de biodiversiteit in Nederland zwaar geleden onder de grootschalige monoculturen, intensieve veeteelt en de vervuiling daarvan. De verzuring door dierlijk mest, de stikstofcrisis en de sterfte van planten, insecten en vogels vanwege het gebruik van onkruidverdelgers en pesticiden zijn fataal voor de biodiversiteit.
Wat minder bekend is, is de negatieve impact van de consumptie in Nederland op de biodiversiteit elders. Onze consumptie en de grootschalige import van landbouwproducten zoals soja, vlees, groente en fruit, plegen wereldwijd een zeer grote aanslag op het milieu, de bossen en biodiversiteit. In ontwikkelingslanden resulteert dit in water- en landroof en ondermijnt het de kleinschalige duurzame voedselproductie voor lokale voedselmarkten. In het globale noorden resulteert het in milieuproblemen en eveneens een gebrek aan gezond vers voedsel.
Vrouwen harder geraakt
De sterke afname in het aantal dier- en plantensoorten heeft een negatieve impact op het klimaat en leidt tot ondervoeding. Bestaande ongelijkheden worden door de crises uitvergroot. Vrouwen die vaak verantwoordelijk zijn voor voedselvoorziening, maar minder vaak landeigenaar zijn, worden harder getroffen door klimaatverandering, het verdringen van de lokale voedsellandbouw door de industriële landbouw en honger.
De oplossing in beeld
Ter illustratie hierbij een contrasterend beeld uit een district in het zuiden van Mozambique. Links zie je vrouwgeleide duurzame agro-ecologie ten behoeve van lokale voedselsystemen. Rechts zie je een industriële suikerrietplantage met grootverbruik van schaars water, kunstmest en bestrijdingsmiddelen en vanwege gedeeltelijke mechanisatie levert het slechts wat slecht betaalde seizoensarbeid voor mannen op.
Het contrast tussen deze twee uitersten in hetzelfde gebied maakt duidelijk wat er mis is en wat er beter kan in ons huidige systeem. Het rechter plaatje schets een systeem gebaseerd op winstbejag en ondermijning van de lokale voedselzekerheid en onherstelbare schade. Het linker plaatje laat een systeem zien gebaseerd op samenwerking tussen mens en natuur waarbij de wederzijdse belangen gerespecteerd worden.
De weg naar een duurzame samenleving
De huidige sociaal-ecologische crisis is actief veroorzaakt door mensen, in de eerste plaats door multinationale ondernemingen en elites. Nederland, Europa en andere hoge lonen landen hebben daar een veel groter aandeel in dan lage lonen landen. De westerse samenleving en opkomende economieën moeten dit accepteren en de verantwoordelijk nemen om dit terug te draaien door serieus actie te ondernemen. Voor ActionAid is een onderdeel daarvan het promoten en implementeren van kringlooplandbouw en vooral agro-ecologie met korte ketens.
De “Farm to Fork” strategie en de EU Biodiversiteitsstrategie (onderdelen van de EU Green Deal) zijn gebaseerd op een goede analyse maar schieten volledig te kort in de voorgestelde maatregelen en plannen. Echter ze bieden wel kansen voor het promoten van duurzame landbouw en consumptie en inclusieve lokale voedselsystemen.
De EU erkent bijvoorbeeld dat kleinschalige boeren en vissers, vooral ook vrouwen, een sleutelrol spelen in het vergroenen en verduurzamen van voedselsystemen, vooral ook omdat hun eigen bestaansbronnen onder druk staan. Zij zijn onderdeel van de oplossing maar hebben voldoende ondersteuning nodig gedurende het gehele transitieproces.
Het is ook van belang dat hoge lonen landen de import van landbouw en minerale grondstoffen verminderen. Ze moeten alleen importeren wat op een verantwoordelijke manier geproduceerd of gewonnen is zonder milieuschade en zonder schending van vrouwenrechten en mensenrechten in het algemeen. Daarvoor is het nodig om zoveel mogelijk toe te werken naar lokale kringlooplandbouw en hergebruik van essentiële mineralen. Kortom er dient gezocht te worden naar een betere balans tussen mens en natuur.
Vooral in het mondiale Zuiden dient de positie van lokale gemeenschappen en vrouwen sterk verbeterd worden. Gemeenschappen en vrouwen dienen toegang en controle te hebben over hun land, hun natuur en hun toekomst. Dat wordt nu al te vaak ondermijnt door grote bedrijven en overheden vanwege landroof en die landen beroven en plunderen. Lokale gemeenschappen en met name vrouwen dienen leidend te zijn in een rechtvaardige transitie naar een inclusieve en duurzame wereld waar het weer goed gaat met de biodiversiteit.
Aanbevelingen om de balans tussen mens en natuur te herstellen
- Promoot agro-ecologie en kringlooplandbouw met korte ketens, zowel in Nederland, Europa als mondiaal en maak minder gebruik van geïmporteerde landbouw en minerale grondstoffen gebaseerd op kringloop principes.
- Bescherm en verbeter de positie va n locale gemeenschappen en met name van vrouwen in de strijd tegen landroof en voedselonzekerheid en ondersteun ze met het opbouwen van inclusieve en groene lokale en mondiale sociaaleconomische ontwikkeling, een feministische economie!
- Vrouwen en lokale gemeenschappen moeten volledige controle krijgen over hun land, biodiversiteit en hun toekomst.
- Lokale gemeenschappen en vooral ook vrouwen dienen doelstellingen voor biodiversiteit centraal op te nemen in hun strategieën en plannen voor de aanpak van klimaatverandering (adaptatie en mitigatie) en voedselzekerheid.
- Vrouwen en sociale gemeenschappen dienen de rechtvaardige transitie naar agroe-ecologie gebaseerd op een hoge biodiversiteit te leiden lokaal, nationaal en internationaal.
Klik op de volgende links over hoe de transitie er naartoe er uit kan zien en hoe agro-ecologie op te schalen.