Steenkool is (helaas) nog steeds een belangrijke bron om elektriciteit op te wekken in Nederland. In 2015 behoorde steenkool dan ook tot de top 3 importproducten van Zuid-Afrika naar Nederland (bron: CBS, 2015). Er zijn veel discussies in Nederland gaande over het sluiten van kolencentrales. En dat is terecht: steenkool is niet alleen de meeste vervuilende fossiele brandstof, het brengt ook nog eens grote milieuproblemen en vergaande sociale gevolgen met zich mee in de landen waar de erts wordt gewonnen.
Met eigen ogen zien
Het is daarom zeer belangrijk dat, terwijl de discussie over uitfasering van steenkool doorloopt, negatieve gevolgen worden voorkomen. ActionAid maakt zich dan ook hard voor eerlijke, minder vervuilende mijnbouw. In dit kader gaan wij van 20-23 november met vertegenwoordigers van de Nederlandse overheid en de Nederlandse energiebedrijven op bezoek bij mijnbouwgemeenschappen in Zuid-Afrika. Doel van deze werkreis is om te laten zien wat de negatieve effecten zijn van steenkolenwinning op mens en milieu en hoe dit aangepakt kan worden.
Land verloren
De kolenmijnen hebben geleid tot verstrekkende gevolgen. In Zuid-Afrika hebben veel gemeenschappen hun grond moeten afstaan om plaats te maken voor kolenmijnen. De eventuele compensatie die zij krijgen is vaak ontoereikend, en nieuw toegewezen grond is niet altijd vruchtbaar. De mensen uit de gemeenschap kunnen vervolgens niet langer via landbouw in hun levensonderhoud voorzien. De kolenmijnen hebben daarnaast een direct negatief effect op de leefomgeving en levensstandaard van deze gemeenschappen.
Dirty power
De giftige stoffen die vrijkomen tijdens het mijnen van steenkool hebben een negatief effect op mensen en het milieu. Deze stoffen vervuilen de grond, de lucht en het water. Hierdoor worden veel mensen ziek. Ze krijgen bijvoorbeeld (chronische) longziektes door het inademen van vervuilde lucht, of huidproblemen door vervuild water.
Vrouwen hardst getroffen
Uiteindelijk worden vrouwen het hardst getroffen door de gevolgen van de steenkoolmijnbouw. Ze komen niet in aanmerking voor compensatie voor grond, of voor vervangend werk. Verder zijn vrouwen binnen het gezin meestal verantwoordelijk voor het zorgen voor water en voedsel; een taak die door de watervervuiling en het gebrek aan vruchtbare grond steeds meer tijd in beslag neemt.
Verantwoordelijkheid energiebedrijven & overheid
Mensenrechten, zoals het recht op een gezonde leefomgeving en het recht op voedsel, worden direct geschonden door de mijnbouwbedrijven. Maar ook de inkopers van kolen dragen een verantwoordelijkheid. Bedrijven die kolen inkopen, zoals energiebedrijven, moeten volgens internationale regelgeving voorkomen dat hun grondstoffen op oneerlijke wijze gewonnen zijn. Ook de Nederlandse overheid draagt verantwoordelijkheid.
‘Kolen convenant’
Om hier verder vorm aan te geven sloten de overheid en Nederlandse energiebedrijven die nog kolen gebruiken, een convenant in 2014. Hierin staan de afspraken om de sociale en milieuomstandigheden in- en rondom de steenkoolmijnen te verbeteren.
Recht om nee te zeggen
Tijdens het bezoek aan Zuid-Afrika kunnen bedrijven en overheid met eigen ogen zien waarom het zo belangrijk is dat de winning van grondstoffen netjes gebeurt. Er zijn verschillende punten waarmee ze rekening moeten houden.
- Gemeenschappen moeten “nee” kunnen zeggen tegen mijnbouwactiviteiten op hun grond.
- De bescherming van de leefomgeving is essentieel.
- Gemeenschappen moeten altijd eerlijke compensatie krijgen wanneer gemeenschapsgrond wordt gebruikt voor een kolenmijn, of wanneer gemeenschappen andere schadelijke gevolgen ondervinden door een steenkoolmijn in de omgeving.
ActionAid werkt in zes provincies in Zuid-Afrika met voornamelijk vrouwen, om hen te ondersteunen in het op te komen voor hun rechten.
Afspraken verbeteren
Met de verworven kennis van de reis kunnen er binnen het convenant en binnen de steenkoolsector concrete stappen worden gezet. Deze milieuproblemen en sociale gevolgen kunnen en moeten voorkomen worden. Dit kan gedaan worden door kritisch naar het steenkoolconvenant te kijken, en te zorgen dat er nieuwe resultaatgerichte afspraken worden gemaakt, die ervoor zorgen dat het leven in de buurt van de mijnen daadwerkelijk verbetert.
Meer weten over wat ActionAid doet om gemeenschappen in Zuid-Afrika, en vrouwen in het bijzonder, te ondersteunen? Bekijk dan onderstaande video. En als je je steentje wilt bijdragen, stap dan over op een duurzame/groene energieleverancier!