Klimaatexpert: “Over 10 jaar kan het hier al een ‘hel op aarde’ zijn”

Voel je je ook soms zo machteloos als het gaat over het klimaat? Klimaatverandering lijkt zo’n groot probleem dat het bij velen van ons een gevoel van machteloosheid oproept. Teresa Anderson, klimaatdeskundige bij ActionAid International, zegt zelfs dat het hier in het ergste geval al binnen 10-20 jaar een letterlijke hel op aarde kan zijn. Als we niet nú actie ondernemen, zullen de kinderen die vandaag worden geboren leven in een wereld van extreme klimaatverandering en armoede. Maar ze vertelt ook over ActionAid’s oplossingen en wat jij kunt doen om onze planeet te redden – voordat het te laat is.

“Mijn familie is Filipijns en Canadees en ik heb mijn jeugd doorgebracht in Londen, Kenia en de Filipijnen,” vertelt Teresa. “Daardoor zag ik van jongs af aan veel onrecht en ongelijkheid om me heen. Ik besefte wat voor bevoorrechte positie ik had, ook toen ik tijdens mijn studie Portugees een jaar doorbracht in Brazilië.

In Brazilië zag ik voor het eerst de link tussen extreme ongelijkheid en ontbossing. Ik gaf Engelse les aan rijke zakenmannen, die soms met de helikopter naar hun werk gingen, en leerde zo over hun denkwijze. Veel waren in de veronderstelling dat economische groei goed was voor het land en dus voor de bevolking, maar ook zag ik een racistische houding tegenover de niet-blanke en inheemse bevolking. Economische motieven en het vergaren van rijkdom waren aanleiding voor het verkopen van schadelijke pesticiden, landroof of grootschalige ontbossing.

Terug in het Verenigd Koninkrijk ging ik Biologische Landbouw studeren. Namens de Gaia Foundation zette ik me vervolgens in voor de rechten van boeren en het promoten van biodiversiteit. Zo bood ik een tegenwicht aan landbouwbedrijven, die enorme oogsten beloven met de verkoop van hun zaden, maar waardoor het land uiteindelijk minder goed bestand is tegen extreme weersomstandigheden. Want wat veel mensen niet weten, is dat de oogsten hiermee inderdaad spectaculair kunnen stijgen, maar wel alleen onder de perfecte weersomstandigheden. Nu klimaatverandering steeds vaker voor grillige weerpatronen zorgt, werkt deze methode ook steeds minder goed. Daarom is het veel slimmer om verschillende gewassen te verbouwen, vooral traditionele zaadsoorten die zich beter kunnen aanpassen. Daarmee spreid je de risico’s.

In 2014 ging ik werken voor ActionAid en me verder inzetten voor echte en eerlijke oplossingen. We leren gemeenschappen het hoofd te bieden aan cyclonen, droogte en overstromingen, die in de tropen veel vaker voorkomen dan boven de evenaar. We leggen uit waarom het weer verandert, en dat het waarschijnlijk erger wordt. Soms denken mensen namelijk dat het vanzelf weer wordt zoals vroeger.

ActionAid start vaak met het samenbrengen van vrouwen in REFLECT-circles: een bekroonde methode waarbij vrouwen leren lezen, schrijven en rekenen, en tegelijk leren over hun rechten. Het is ook een veilige plek om problemen zoals huiselijk geweld te bespreken. De vrouwen leren problemen te identificeren en oplossingen te ontwikkelen. Omgaan met klimaatverandering gaat veel verder dan alleen het aanleren van technieken. Omdat de vrouwen projecten runnen, en leren hoe ze beleidsmakers kunnen overtuigen, krijgen ze verantwoordelijkheid en aanzien. Dat verandert hun hele mindset. Ze krijgen innerlijke kracht en durven anderen ter verantwoording te roepen. Dat is power in people.

Ik heb veel projecten bezocht en hoorde zeker 5 of 6 keer vrouwen iets vergelijkbaars zeggen: “Sinds ik mijn eigen naam kan schrijven, durf ik iedereen aan te spreken, zelfs lokale politici.” Of: “Voordat ik aan dit project deelnam was ik extreem verlegen. Nu overtuig ik zelfs de burgemeester dat er een dokterskliniek moet komen in onze gemeenschap.”

Na de training leren de vrouwen om financieel onafhankelijk te zijn. Als hun oogst mislukt, kunnen ze een andere onderneming opzetten om rond te komen. We zien dat de dochters van deze vrouwen vaker naar school gaan. Zo ontstaat er duurzame verandering.

Tijdens mijn vele bezoeken aan onze projecten zie ik met eigen ogen wat klimaatverandering aanricht. Overal vertellen mensen hetzelfde: het weer is anders, extremer. Het wordt steeds lastiger om daar het hoofd aan te bieden. Mensen verliezen niet alleen hun oogst, maar ook hun manier van leven.

ActionAid vertelt al vele jaren hetzelfde verhaal dat door maar liefst 97 procent van de klimaatwetenschappers wordt bevestigd: klimaatverandering is echt, en we staan aan de vooravond van een rampscenario als we niet snel in actie komen.

Hoe dat scenario eruit ziet? Dat de aarde te heet wordt voor complexe ecosystemen. Dat steeds meer oogsten mislukken waardoor er te weinig voedsel beschikbaar is. Dat er steeds meer rampen zullen plaatsvinden zoals de verwoestende cycloon in Mozambique of de bosbranden in Europa. En dat zal zorgen voor honger en sterfte onder miljoenen mensen. Extreem weer komt steeds vaker en op steeds meer plekken voor en op een gegeven moment is het nergens meer veilig. Dan wordt het letterlijk een hel op aarde.

Nu al zien we dat koraalriffen afsterven. Maar koraal biedt, net als bomen en planten, een tegenwicht aan de uitstoot van broeikasgassen en we hebben deze ecosystemen juist meer dan ooit nodig hebben. Klimaatverandering is echt, en het is beangstigend.

Wanneer de precieze omslagpunten zijn, zijn lastig te voorspellen. Eén gebeurtenis kan andere ontwikkelingen in een stroomversnelling zetten. In het slechtste scenario is dat al heel snel, over 10-20 jaar. De kans is groot dat kinderen die nu geboren worden, sowieso in een wereld van klimaatverandering en extreme armoede zullen leven. Het is een van de redenen waarom ik er niet voor heb gekozen om kinderen te krijgen. Gezien wat ik weet over klimaatverandering, is het onmogelijk om me geen zorgen te maken over de toekomst. Ik wil niet dat mijn kinderen opgroeien in een hel, en ik ben bang dat die kans zeer aanwezig is.”

Toch voel ik ook hoop, sinds de publicatie van het verontrustende IPCC-rapport Global Warming of 1.5 °C dat verscheen in oktober 2018. Vanuit de hele wereld kwamen reacties van burgers, waaronder de recente klimaatdemonstraties. We moeten onze wereldeconomie echt drastisch herzien, en liever gisteren dan vandaag. Ons voedselsysteem zou bijvoorbeeld gebaseerd moeten worden op het agro-ecologisch model. ActionAid pleit al lange tijd voor dit model dat een duurzame wereld zonder honger of armoede mogelijk maakt.

Natuurlijk maak ik me zorgen over ‘klimaatontkenners’ maar misschien nog meer om een andere, grotere groep, namelijk de mensen die de omvang van het probleem en de actie die nodig is ontkennen. Tussen de milieuorganisaties heeft ActionAid daarom vooral de rol van pusher: we vragen andere organisaties om radicaler te zijn, hogere eisen te stellen, en niet alleen te vragen wat politiek haalbaar lijkt. We zijn niet bang om machthebbers, zoals multinationals of overheden, ter verantwoording te roepen. Dat is een van de redenen dat we werken met CLARA: de Climate Land Ambition and Rights Alliance. Een week na het verschijnen van het IPCC-rapport brachten we een nieuwe rapport uit met echte oplossingen. Na ons rapport volgden vele vergelijkbare, vooraanstaande rapporten met dezelfde boodschap.

Tegen wie iets wil doen, maar zich machteloos voelt, zou ik willen zeggen: Laat je stem horen. Neem deel aan demonstraties, sluit je aan bij een groep of beweging, of wordt donateur van een organisatie. Zorg ervoor dat overheden je stem horen en de druk voelen.

Maar ook een bewuste houding aannemen als consument helpt. Waar komt het product vandaan, heb ik het echt nodig? Elke keer dat we vliegen of tanken komt er meer CO2 vrij. We kennen zoveel rijkdom, en hebben lang niet alles nodig. Het is goed om je bewust te zijn van dit voorrecht, en waar mogelijk aanpassingen te doen.

Ik woon de helft van het jaar in Zweden bij mijn partner, en dat land kent een heel interessante politieke geschiedenis. In de 20e eeuw was er een politiek project dat ging over het empoweren van burgers om samen verantwoordelijkheid te delen. Overal waren studiegroepen die problemen bespraken, en zicht gaven in hun collectieve macht en de rol van de overheid. Hierdoor voelen mensen zich burgers met politieke invloed en verantwoordelijkheid, in plaats van alleen maar consumenten. Het lijkt me fantastisch als steeds meer mensen zich medeverantwoordelijk gaan voelen voor de wereld waarin we leven, en druk gaan uitoefenen op overheden. Ik hoop alleen dat het nog niet te laat is.”