Waarom systeemverandering noodzakelijk is
In mijn eerste weken bij ActionAid Nederland, kreeg ik van vrienden vaak de vraag “maar wat doen jullie dan precies?”. Het antwoord op die vraag is lastig in 2 zinnen te geven. Omdat ik onder de indruk ben van wat wij als klein team allemaal doen, omdat ik graag volledig wil zijn, omdat wáár wij aan werken niet makkelijk is, omdat we onderdeel zijn van een wereldwijde federatie met een groter verhaal, of bijvoorbeeld omdat wij geen single-issue-focus kennen.
Door vandaag en morgen – in ons werk in Afrika, Azië en Zuid-Amerika én door lobby in NL en EU – op te komen voor mensenrechten en vrouwenrechten in het bijzonder, willen we tevens echte impact hebben op de lange termijn. Mensenrechten worden wereldwijd nog steeds grof geschonden en door daar op allerlei manieren onze tanden in te blijven zetten, willen we de systemen die deze schendingen in stand houden of faciliteren, uiteindelijk ook (helpen) veranderen.
Maar systemen hebben geen gezicht. En zijn dus lastiger in beeld te brengen.
Systeemverandering noodzakelijk
Werkend met dappere mensen en gemeenschappen, die opkomen voor zichzelf, hun leefomgeving, de natuur, een eerlijke economie of ruimte om zich uit te kunnen spreken, zien we nog zo vaak dat rechten worden geschonden door overheden of bedrijven. En dáárom duiken we ook in de achterliggende systemen. Zij aan zij met hen, die vechten voor een eerlijke wereld voor ons allemaal.
Er komt geregeld een grote casus aan het licht die goed illustreert hóe (ogenschijnlijk) verschillende zaken op elkaar ingrijpen, hoeveel impact oneerlijke, non-transparante systemen hebben én waarom systeemverandering, zowel binnen onze EU als in andere landen, dus bittere noodzaak is!
Zomaar een zin op de voorpagina van Trouw (d.d. 21 jan. 2020): “Voor een stadsontwikkelingsproject voor de kust van de Angolese hoofdstad Luanda waar van Oord, ING Bank en de Nederlandse staat bij betrokken zijn, werden in 2013 zo’n drieduizend gezinnen met geweld uit hun huis verdreven”.
Andere krant, zelfde dag (FD, d.d. 21 jan. 2020): “Angola legde eind december voor $1,1 mrd beslag bij Isabel dos Santos, dochter van de vorige president. Het gaat om oude leningen van staatsbedrijven die nooit zijn terugbetaald door de schatrijke dos Santos. Veel van deze leningen lopen via bv’s in Nederland. Toezichthouder DNB had deze bv’s al jaren in het vizier.”
De rol van Nederland
Keer op keer zijn Nederlandse/in Nederland ingeschreven bedrijven of (indirect) de Nederlandse staat betrokken; als investeerder, als facilitator of als opdrachtnemer. Want natuurlijk gelden er internationale standaarden aangaande mensenrechten! Maar voor wie zich daar niet aan houdt zijn de consequenties beperkt. Ons kabinet vraagt van bedrijven die internationaal opereren om mensenrechten “te respecteren” maar zonder een wetgeving-stok achter de deur gebeurt dit echt onvoldoende. Zo blijkt telkens weer.
Daarnaast faciliteert ons Nederlandse systeem belastingontwijking voor hen die daar naar op zoek zijn. Bedrijven betalen door slimme constructies via ons land, lokaal geen of weinig belasting. Terwijl ontwikkelingslanden die belastinginkomsten juist zo enorm hard nodig hebben. Bijvoorbeeld om scholen te bouwen, onderwijs voor iedereen te bieden, wegen aan te kunnen leggen en goede zorg te faciliteren. Wanneer deze investeringen niet plaatsvinden, zijn vrouwen het vaakst de dupe, aangezien veel (onbetaalde) zorgtaken nog altijd vooral bij hen terecht komen. Daardoor houden zij beduidend minder tijd/ ruimte over om hun eigen geld te verdienen, op te komen voor hun eigen rechten of bijvoorbeeld bij te dragen aan de zo hard nodige verandering. Want ook in veel ontwikkelingslanden is het nog altijd zeer oneerlijk geregeld. En zijn systemen veelal masculien georiënteerd en patriarchaal ingericht. Ook bottom-up moet er nog veel gebeuren om te komen tot gelijkheid!
Onze focus
ActionAid komt hartgrondig op voor die sociale gelijkheid, overal ter wereld. Zij aan zij met mensen die net als wij geloven in gelijke rechten voor iedereen. Daarom stimuleren we vrouwelijk leiderschap en ondersteunen we dappere mensen in ontwikkelingslanden om zélf op te (kunnen) komen voor hun rechten; nu én in de toekomst. Daarnaast maken we consequent zichtbaar wat niet klopt, door aan de bel te blijven trekken bij overheden, door onderzoek en via campagnes.
Het mes snijdt zo aan vele kanten, doordat we ons op allerlei niveaus, op vele stakeholders richten. Doordat we bottom-up samenwerken met voorvechters en changemakers in ontwikkelingslanden en hen versterken. En tegelijk onze eigen overheden blijven wijzen op de negatieve impact van het huidige systeem en hun verantwoordelijkheid om mensenrechten wereldwijd te waarborgen. Het één kan ons inziens niet zonder het ander.
We zetten ons in voor een duurzame aarde, waar voedsel eerlijk en duurzaam wordt verbouwd. Komen daarom in actie tegen landroof, wapenen mensen tegen klimaatverandering en steunen boerinnen in ontwikkelingslanden. Maar zetten ons ook in voor eerlijke winning van grondstoffen, zodat conflict, armoede en vervuiling niet in stand worden gehouden.
Tegelijk staat of valt alles met een eerlijke economie. Overal! Ongelijkheid en armoede zijn niet slechts “het probleem” van lokale overheden, maar vragen om een mondiale aanpak van belastingontwijking, corruptie en oneerlijke handel. Daarom lobbyen wij voor regelgeving die niet ten koste gaat van de allerarmsten, voeren we campagne tegen ongelijkheid, tegen belastingontwijking door multinationals en zetten ons in voor eerlijke manieren van zakendoen.
Wat precies?
Dus misschien zijn sommige dingen gewoon niet in 1 zin samen te vatten. Simpelweg omdat ze te belangrijk en groot en complex zijn. Maar dat ontslaat ons niet van de noodzaak (en mijns inziens de verplichting) om ons er druk om te maken en voor in te zetten! Dus dat doen we! Vanaf de grond, samen met anderen. En zo zegt onze slogan “Power in People” eigenlijk toch mooi waar het bij ActionAid om draait en hoe al ons werk samenkomt!