Terwijl miljonairs en miljardairs deze week weer in Davos zijn voor het ‘World Economic Forum’, blijft er een groot tekort aan financiering om de klimaatcrisis aan te pakken. Er zijn lange termijn-oplossingen nodig om ervoor te zorgen dat klimaatactie op de juiste manier wordt gefinancierd, maar op de korte termijn zou klimaatfinanciering een enorme impuls kunnen krijgen door een zogenaamde overwinstbelasting te heffen op fossiele brandstoffen. Dit is een belasting op de abnormale winsten die de afgelopen jaren gemaakt zijn door ’s werelds grootste fossiele bedrijven en de banken die ze financieren.
Overwinst betekent abnormale winst die vaak gerelateerd is aan externe factoren. ActionAid en Oxfam hebben naar financiën van de 200 grootste bedrijven ter wereld gekeken om in te schatten hoe groot hun overwinst de afgelopen jaren is geweest. Het onderzoek vergeleek de winsten in de twee jaren tot en met juni 2023 met de winsten in de vier voorgaande jaren. Van deze 200 bedrijven waren er 14 actief in de fossiele brandstoffensector en 22 in de financiële sector, wat het totaal op 36 bedrijven in deze twee sectoren brengt.
Deze bedrijven maakten vóór 2021 elk jaar al enorme winsten. Om de onverwachte winsten te berekenen, hebben we nog eens 20% toegevoegd aan hun toch al zeer hoge winsten om rekening te houden met natuurlijke schommelingen in de economie en inflatie, en alleen de winsten boven de enorme ‘normale’ winsten plus 20% worden beschouwd als overwinst. Zo hebben de afgelopen twee jaar de Russische invasie van Oekraïne en de hoge inflatie en rentetarieven in een groot deel van de wereld bijgedragen aan de enorme winsten van fossiele brandstoffenbedrijven en de bankensector.
Als we dus naar overwinst kijken, kijken we niet naar bedrijven die efficiënter zijn geworden en beter zijn in wat ze doen. We kijken naar bedrijven en sectoren die al zeer winstgevend waren en hebben geprofiteerd van externe omstandigheden. En we kijken alleen naar wat een extra belasting op deze extra bumperwinsten zou kunnen opleveren.
De 36 onderzochte bedrijven maakten in de twee jaar voorafgaand aan juni 2023 overwinst van welgeteld 424 miljard dollar. Ja, je leest het goed. Dit zijn niet hun totale winsten, dit zijn slechts de winsten die meer dan 20% boven hun normale winsten liggen. Door een belasting van 90% op deze meevallers te heffen, zou bijna 382 miljard dollar kunnen worden opgehaald. Dit geld is dringend nodig voor klimaatactie en om kwetsbare gemeenschappen te beschermen en veerkracht op te bouwen door middel van verbeterde sociale bescherming en openbare diensten. 382 miljard dollar is bijna twintig keer zoveel geld als er in 2021 wereldwijd aan klimaatadaptatie werd uitgegeven.
Het idee dat een overwinstbelasting zou kunnen worden gebruikt om urgente klimaatactie te financieren is niet nieuw. Op de eerste dag van COP27 in 2022 vroeg Antonio Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, regeringen om de onverhoopte winsten van fossiele brandstofbedrijven te belasten. Hij riep op om dat geld beschikbaar te stellen voor landen die schade en verlies ervaren door de gevolgen van de klimaatcrisis en voor degenen die het meest kwetsbaar zijn.
Als het om klimaatplannen gaat, wordt vaak gezegd dat we het ons niet kunnen veroorloven. Of het nu gaat om maatregelen om uitstoot terug te dringen, om wereldwijd mensen te helpen zich aan te passen aan een veranderend klimaat, of om herstelbetalingen aan landen en gemeenschappen voor de klimaatschade die zij ervaren. Er wordt ons verteld dat het geld er eenvoudigweg niet is, en dat regeringen doen wat ze kunnen, met toch al krappe budgetten, om iets van financiering bij elkaar te sprokkelen voor klimaatplannen. Gezien de economische én menselijke kosten die gebrek aan klimaatactie op de langere termijn met zich meebrengt, is niets doen economisch gezien hoe je het ook bekijkt een slechte zaak. Het gebrek aan actie leidt nu al tot ernstige gevolgen voor landen en gemeenschappen aan de frontlinie van de klimaatcrisis.
Er zijn lange termijn-oplossingen nodig voor voldoende klimaatfinanciering, en de ontwikkeling van een VN-belastingverdrag (zoals in principe overeengekomen tijdens de algemene vergadering van de VN in november 2023) zou een enorme bijdrage kunnen leveren.
Maar op de korte termijn is er al een voor de hand liggende en hoognodige oplossing beschikbaar voor de wereldleiders: een overwinstbelasting op de enorme en buitengewone winsten die de afgelopen jaren zijn gemaakt door de grootste bedrijven ter wereld. Een dergelijke belasting zou over alle sectoren heen kunnen worden toegepast, maar zou op zijn minst moeten worden toegepast op de fossiele brandstoffenbedrijven en de bankensector die enorme winsten hebben gemaakt en grote verantwoordelijkheid dragen voor het veroorzaken van klimaatverandering – terwijl de meeste mensen wereldwijd niet alleen geleden hebben onder de gevolgen van de stijgende energieprijzen en inflatie, maar ook van klimaatverandering.
Dus terwijl de leiders van de wereld en de allerrijksten en beroemdheden in Davos samenkomen om ingewikkelde zaken te bespreken, van de toekomst van kunstmatige intelligentie tot militaire conflicten over de hele wereld, zouden ze ook net zoals Rutger Bregman vijf jaar geleden daar al riep het moeten hebben over “Taxes, taxes, taxes!”