De kracht van participatief actieonderzoek in Mozambique

ActionAid en de Universiteit van Utrecht, medegefinancierd door de Nederlandse Organisatie van Wetenschappelijke Onderzoek (NWO), deden participatief actieonderzoek naar de impact van grootschalige investeringen op de landrechten, voedselzekerheid en bestaanszekerheid van lokale gemeenschappen in Mozambique. Inmiddels ligt er een uitgebreid verslag en aanbevelingen hoe oprechte, participatieve en inclusieve economische ontwikkelingen kan worden bereikt.

Het beleid in de meeste ontwikkelingslanden is erop gericht investeerders aan te trekken voor grootschalige projecten.  Overheden, donoren en investeerders geven hoog op over de positieve impact hiervan op de economische en sociale ontwikkeling, en zelfs op de voedselzekerheid. Lokale gemeenschappen ondervinden echter vaak het tegenovergestelde.
 

Het actieonderzoek vond plaats in de districten Massingir en Maganja da Costa  in Mozambique, en werd aangevuld met een bredere contextuele analyse.

 
Het nationale beleid in Mozambique ten aanzien van dit onderwerp lijkt op papier goed, maar blijkt in de praktijk weerbarstig. Uit het onderzoek blijkt dat lokale gemeenschappen (vooral vrouwen) onvoldoende worden geraadpleegd bij nieuwe investeringsprojecten. Ze hebben geen vetorecht en worden onvoldoende gecompenseerd als ze hun land, huis en haard kwijtraken.

Participatief actieonderzoek draagt bij aan beleidsbeïnvloeding van onderaf, en stimuleert inclusieve, lokale economische ontwikkeling. Lokale gemeenschappen analyseerden zelf hun situatie door middel van een ‘genderlens’. Op basis van een gemeenschappelijke visie en een SWOT-analyse werden actieplannen opgesteld. De activiteiten varieerden van organisatie, lobby en planning tot economische activiteiten.

In het Massingir district worden gemeenschappen gemarginaliseerd door onder meer landroof, loze beloftes, onzekerheid  en conflicten. Deze video geeft een deel van de situatie goed weer. Policy brief 2 omvat een uitgebreid verslag van het onderzoek en aanbevelingen hoe verder onheil te voorkomen, en hoe oprechte participatieve en inclusieve economische ontwikkeling kan worden bereikt.

In het Maganja da Costa district gaat het om droogte, overstromingen en onzekerheid aangaande landrechten. Ook is er onzekerheid over een mogelijk voordeel van een te rehabiliteren irrigatiesysteem, dat mede wordt gefinancierd door Nederland en inmiddels jarenlange vertraging heeft opgelopen. Ook weten de boeren niet of zij deel uitmaken van het project, of van hun land dreigen te worden afgezet (zie policy brief 3).

Via het project hebben lokale gemeenschappen (vooral vrouwen) via platformen bij (inter)nationale beleidsmakers  aangedrongen op beter (land- en voedsel)beleid en uitvoering daarvan. Investeerders werden ook benaderd, maar waren veelal niet beschikbaar. Iets wat niet veel goeds zegt over hun bedoelingen en handelswijze.