De afgelopen jaren stond de stem van vrouwen uit mijnbouwgemeenschappen in Zuid-Afrika centraal in de strijd voor een rechtvaardige energietransitie. De steun van de Nationale Postcode Loterij gaf de beweging een belangrijke impuls. Met het THAT’S MINE! Programma groeide Women Affected by Mining United in Action (WAMUA) uit tot een krachtige beweging van vrouwen geraakt door mijnbouw. De beweging stelt problemen in de mijnbouwsector aan de kaak en dwingt zowel lokaal als internationaal verandering af.
Zuid-Afrika is rijk aan grondstoffen die essentieel zijn voor de wereldwijde energietransitie. De mijnbouw die deze grondstoffen wint, gaat gepaard met vernietigende gevolgen voor mens en milieu. Gemeenschappen rond mijnen krijgen te maken met vervuild drinkwater, uitstoot van giftige stoffen en landonteigening. Vooral vrouwen worden het hardst geraakt. Zij krijgen te maken met toenemende zorgtaken door zieke familieleden, gendergerelateerd geweld, moeten steeds verder lopen voor toegang tot water en hebben geen plek aan tafel in de besluitvorming over mijnbouw.
Tegelijk zijn het vrouwen die de sleutel zijn tot verandering. Met hun kennis, kracht en veerkracht pakken zij niet alleen de directe gevolgen van mijnbouw aan, maar zetten zij in op lange-termijn politieke verandering voor een gelijkwaardige en duurzame sector. De energietransitie moet niet alleen groen, maar ook rechtvaardig zijn. Alleen wanneer vrouwen zoals die van WAMUA aan tafel zitten, maken we écht duurzame keuzes. De steun van de Nationale Postcode Loterij maakte het mogelijk deze verandering te realiseren.
THAT’S MINE! gaf vrouwen de kennis, de vaardigheden en de middelen om in actie te komen. Van trainingen over rechten en bewegingsopbouw tot participatief onderzoek en politieke invloed: het programma bouwde aan vrouwelijk leiderschap in door mijnbouw getroffen gemeenschappen in Zuid-Afrika. Meer dan 5.000 vrouwen en mannen namen deel aan activiteiten die hun rechten, veerkracht en onderlinge solidariteit versterkten.
In 2024 lanceerde WAMUA het rapport Beneath the Surface, een onderzoek opgezet en uitgevoerd door vrouwen zelf. In veertien gemeenschappen verzamelden zij onder 1.800 vrouwen verhalen en data over gendergerelateerd geweld, een onderwerp dat vaak onbesproken blijft. Hieruit bleek dat 62% van de vrouwen te maken heeft (gehad) met huiselijk geweld. Door deze misstanden bloot te leggen, werd het rapport een krachtig middel voor belangenbehartiging. Het riep op tot snelle hervormingen om de veiligheid, waardigheid en rechten van vrouwen in door mijnbouw getroffen gemeenschappen te beschermen.
Met behulp van het THAT’S MINE! Programma konden vrouwen en gemeenschappen in Zuid-Afrika hun stem versterken en meer ruimte opeisen in het publieke debat. Er werden beleidsdialogen georganiseerd met meer dan 1.000 gemeenschapsleden. Vrouwen en gemeenschappen zetten juridische stappen tegen schadelijke mijnbouwpraktijken en voerden campagne voor nieuwe en rechtvaardigere mijnbouwwetgeving. Ook voerden zij het woord tijdens onderhandelingen over een VN-verdrag voor mensenrechten en bedrijfsleven in Genève en brachten een bezoek aan Nederland om in gesprek te gaan met beleidsmakers en politici.
Ook in Nederland was THAT’S MINE! zichtbaar. De FAIRBIKE-campagne liet zien dat de energietransitie lang niet altijd eerlijk is voor vrouwen en gemeenschappen in het Mondiale Zuiden. Zij betalen de prijs voor de batterijen in onze elektrische voertuigen. Met een pop-up store, influencer-campagne en een scherp onderzoeksrapport naar de verantwoordelijkheid van de e-bike-industrie in Nederland, mobiliseerden we duizenden Nederlanders. Meer dan 3.000 mensen ondertekenden de petitie en met succes: nieuwe wetgeving die internationale bedrijven verplicht mensenrechten en milieu te respecteren werd in 2024 aangenomen.
Dankzij de steun van de Nationale Postcode Loterij groeide WAMUA uit tot een krachtige beweging. WAMUA organiseerde samen met jongeren en mannen uit mijnbouwgemeenschappen regionale uitwisselingen, nationale conferenties en de eerste grote summit voor gemarginaliseerde en getroffen gemeenschappen, de Marginalised and Affected Communities Summit. De gemeenschappelijke ervaringen tussen vrouwen, jongeren en mannen uit door mijnbouw getroffen gemeenschappen in verschillende regio’s werd hiermee tastbaar en creëerde duurzame relaties en solidariteit. Deze collectieve kracht vormt de basis voor blijvende verandering, waarin vrouwelijke leiders een centrale rol blijven spelen.