De energie transitie: niet alleen groen maar ook eerlijk!

Op dit moment is de wereld gemiddeld één graad warmer dan zij zou moeten zijn. Dat lijkt niet veel maar de gevolgen hiervan voor mens, dier en natuur zijn al immens. Wie heeft niet het filmpje van de uitgehongerde ijsbeer, op zoek naar eten omdat zijn poolkap is gesmolten, voorbij zien komen afgelopen maanden? Maar ook gemeenschappen overal ter wereld worden al hard getroffen door de gevolgen van klimaatverandering. Denk bijvoorbeeld aan boerinnen in Senegal die geen voedsel meer kunnen verbouwen ten gevolge van verzilte grond door een stijgende zeespiegel.

ActionAid werkt met gemeenschappen die getroffen worden door de gevolgen van klimaatverandering, bijvoorbeeld door het introduceren van klimaatresistente landbouwmethoden. ActionAid heeft dus eerste hand kennis van het belang van het tegengaan van klimaatverandering en dat de stap naar een duurzame energievoorziening wordt gezet.

Om klimaatverandering en de gevolgen hiervan tegen te gaan tekenden 196 landen in 2015 het Parijs Akkoord. In dit akkoord staat dat deze landen de gemiddelde mondiale temperatuurstijging gaan (proberen te) beperken tot 1,5 graden. Ook Nederland ondertekende dit verdrag. Dit is fantastisch nieuws!

Van fossiel naar groen

Een belangrijk aspect van het tegengaan van klimaatverandering is het verminderen van emissies. Dit zijn de vieze dampen die vrijkomen door (bijvoorbeeld) de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals steenkool. Daarom zetten de regeringen die het Parijs Akkoord getekend hebben in op de omslag van de verbranding van fossiele brandstoffen naar duurzame energie. Dit is de duurzame energietransitie. In de toekomst zal energie dus opgewekt moeten worden door zonnepanelen, wind energie, en andere schone vormen van energie. Met dit doel voor ogen is de Nederlandse overheid fors aan het investeren in, bijvoorbeeld, grootschalige windparken in de Noordzee. Een andere belangrijke bron van emissies is de uitstoot van vervoersmiddelen – daarom gaan we nu over op elektrische auto’s maar ook biobrandstoffen. Zo een transitie moet trouwens wel echt duurzaam zijn, met respect voor mensenrechten. Dus niet alleen groen maar ook eerlijk. Hoe doen we dit?

Energie eerlijk maken: via de keten

De winning van grondstoffen (zoals bijvoorbeeld kobalt en koper), die nodig zijn voor de bouw van windmolens, zonnepanelen en elektrische auto’s – veroorzaken elders in de wereld een hoop ellende. Dit blijkt ook uit ActionAid’s rapport: “Human rights in wind turbine supply chains” dat ingaat op misstanden in de grondstoffenketens van windturbines. Vele midden-en lage inkomenslanden zijn belangrijke grondstoffen producenten. Regels om mens en milieu te beschermen zijn hier vaak zwak of worden niet nageleefd. Gemeenschappen moeten hun huis en haard verlaten om plaats te maken voor mijnbouw, maar worden hiervoor niet (eerlijk) gecompenseerd. Mensen hun recht op voedsel, schoon drinkwater en een gezonde leefomgeving wordt aangetast door vervuiling. Vrouwen worden nog harder getroffen door hun onevenredige verantwoordelijkheid voor zorgtaken, zoals het halen van water. De mijnen zorgen voor  gezondheidsproblemen, (geluids)overlast, schade aan infrastructuur en ongelukken. En dan hebben we het nog geeneens over corruptie, belastingontwijking, conflict en andere mensenrechtenschendingen die vaak ook de kop opsteken bij mijnbouwactiviteiten.

Hoe zorgen we er nou voor dat de winning van grondstoffen nodig voor de energietransitie niet voor zoveel ellende elders zorgen? Een probleem is dat milieubescherming en handhaving van mensenrechten in producerende landen vaak zwak zijn. Hierdoor wordt het nemen van ketenverantwoordelijkheid en het doen van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) door afnemers van grondstoffen belangrijker. Mijnbouwbedrijven moeten ervoor zorgen dat er geen mensenrechten geschonden worden. Maar bedrijven hogerop in de grondstoffenketen moeten ook actief controleren dat hun leveranciers en onderaannemers zich netjes gedragen. Daarnaast moet de overheid erop toezien dat bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen, in het buitenland en voor de gehele keten.

Groene energie eerlijk maken: geen voedsel in de tank 

Ook de biobrandstoffen, zoals geproduceerd uit soja, oliepalm of suikerriet,  die zo duurzaam lijken zorgen elders voor problemen. Voor de productie van deze gewassen voor brandstoffen zijn namelijk grote stukken land nodig, die in het globale Zuiden in grote mate worden opgekocht door grote veelal internationale investeerders. Daarbij wordt geen rekening gehouden met boeren die dit land gebruiken voor hun voedselproductie.  Wat kunnen we hier tegen doen? Het produceren van biobrandstoffen moet niet ten koste gaan van voedselproductie. Geen voedsel in de tank dus. Ook moet het niet leidden tot mensenrechtenschendingen of ontbossing. Zowel de Nederlandse regering en het Europese Parlement hebben al een aantal stappen gezet. Het besluit van het Europese Parlement om biobrandstof uit palmolie uit te bannen is al een stap in de goede richting. Nu de andere gewassen waaruit biobrandstoffen worden gewonnen, zoals suikerriet, mais en soja nog.

Wat nu?

Om groene energie eerlijk te maken, via de keten en geen voedsel in de tank, is veel meer inzet nodig van de overheid dan tot nu toe het geval is! Gelukkig heeft de nieuwe regering plannen voor een nationale klimaatwet om ervoor te zorgen dat Nederland aan het Parijs Akkoord voldoet én om de energie transitie te regelen. ActionAid roept de nieuwe regering op om ervoor te zorgen dat deze transitie niet alleen Groen maar ook Eerlijk is!