Mistreated: hoe beperkende belastingverdragen ongelijkheid en armoede in de hand werken

Belastingverdragen… niet het het meest spannende onderwerp op het eerste gezicht, maar wel cruciaal in de strijd tegen ongelijkheid en armoede. Ons baanbrekende, nieuwe rapport ‘Mistreated’ met bijbehorende interactieve wereldkaart (zie onder) laat zien hoe beperkende belastingverdragen ervoor zorgen dat ’s werelds armste landen amper belasting kunnen innen bij de buitenlandse ondernemingen in hun land.

Waarom zijn belastingen belangrijk?

Belastinginkomsten zijn een van de meest belangrijke, duurzame en voorspelbare bronnen van publieke financiering die er zijn. Essentieel voor goede scholen, gezondheidszorg en infrastructuur etc.. Eerlijke belastingen zijn dan ook een cruciale stap naar een wereld zonder armoede.

Waarom doen belastingverdragen ertoe?

Een belastingverdrag is een overeenkomst tussen twee landen, waarin onder meer bepaald wordt welk land bij een buitenlandse onderneming belasting kan innen. Hoewel sommige verdragen tientallen jaren oud zijn, getekend door regering die er al lang niet meer zit, zijn ze nog steeds net zo van kracht als wanneer ze voor het eerst geratificeerd zijn. Er zijn 3 grote problemen met belastingverdragen. Ons onderzoek heeft het ondoorzichtige systeem van belastingverdragen opengebroken en de drie belangrijkste problemen onthuld.

Eerste probleem – verloren inkomsten

Over de hele wereld verliezen ontwikkelingslanden miljarden aan inkomsten vanwege belastingverdragen. Geld dat ze keihard nodig hebben om publieke voorzieningen zoals gezondheidszorg en onderwijs te verbeteren. Vrouwen en kinderen worden het hardst getroffen.

Tweede probleem – ongelijkheid

Belastingverdragen moeten voorkomen dat internationale bedrijven dubbel belasting betalen aan twee overheden: daar waar ze werken en daar waar de winst heen gaat. Overheden spreken in een bilateraal verdrag af wie belasting mag innen over welke soort inkomsten van bedrijven. Ontwikkelingslanden trekken vrijwel altijd aan het kortste eind, verdragen verergeren de ongelijkheid.

Derde probleem – beide regeringen innen de belasting niet

Multinationals buiten dit wereldwijde web van belastingverdragen uit. Sommige verdragen zorgen ervoor dat multinationals bepaalde belastingen in geen enkel land afdragen.

Onderzoek werpt voor het eerst licht op ondoorzichtige web van belastingverdragen

ActionAid publiceert vandaag het eerste wereldwijde overzicht van 500 beperkende belastingverdragen voor ontwikkelingslanden in Afrika en Azië. We onderzochten niet alle 1500 verdragen met ontwikkelingslanden. Oude en toch zeer nadelige verdragen zijn bijv. niet meegenomen, het zijn juist de moderne fiscale clausules die we hebben bekeken. Om precies te zijn hebben we 13.000 clausules m.b.t. vennootschapsbelasting, bronbelasting, en vermogenswinstbelasting onder de loep genomen in de meest ‘moderne’ verdragen tussen 1970 en 2014 van 25 landen in Zuidoost Azië en Sub-Sahara Afrika.

Deze Tax Treaty Dataset biedt voor het eerst een overzicht van afspraken waarlangs ontwikkelingslanden mogelijke inkomsten zien weglekken. De beperkingen waren tot nu toe niet zo eenvoudig te achterhalen en vergelijken. Je ziet nu in een paar kliks waar de meeste rechten worden ingeleverd. Deze database maakt de materie een stuk transparanter, bijvoorbeeld voor onderzoekers, journalisten en burgers, hier en in de landen die opnieuw gaan onderhandelen over hun recht om belastingen te innen.

De visualisatie en scores (0-100) per land op deze kaart te bekijken:

Hoe komt Nederland uit dit onderzoek?

Met zeven zeer beperkende verdragen staat Nederland op een gedeelde vijfde plek.¹ Bangladesh heeft van alle landen de meeste beperkingen geaccepteerd in achttien verdragen, ook met Nederland. Nederland bevindt zich bij de top van landen die beperkingen opleggen. Onze overheid sloot de extra beperkende verdragen met landen die al veel meer beperkende verdragen accepteerden, zoals Bangladesh (18), Zambia en Ethiopië (13) Ghana en Vietnam (11), Zimbabwe (8), Oeganda (7). Vier van onze schadelijke verdragen zijn afgesloten met de minst ontwikkelde landen ter wereld.

Impact groter

Het is belangrijk om te realiseren dat het aantal beperkende verdragen alleen niet bepalend is voor de impact van een verdrag op de armoede in een land. Dat hangt ook af van andere factoren, zoals hoe intensief een clausule wordt gebruikt. Een verdrag met een zeer beperkende clausule in een land zonder buitenlandse bedrijven heeft minder invloed dan een minder beperkende clausule die intensief wordt gebruikt. Eén enkel criterium in een belastingverdrag kan een enorme impact hebben. Onze regering sloot bv. in 2004 een verdrag af met Oeganda, waardoor in Nederland gevestigde eigenaren de belasting over sommige dividenten niet meer hoeven af te dragen. In 2014 bezaten investeerders uit Nederland 4,3 miljard USD, dat is 47 procent van alle investering in Oeganda. Het land ziet zo ieder jaar geld onbelast naar Nederland verdwijnen, terwijl het belastinginkomsten hard nodig heeft voor eigen zorg en onderwijs.

Nederland doorsluisparadijs

Belastingverdragen zijn er om dubbele belasting te voorkomen. Ze worden door veel bedrijven gebruikt om zo min mogelijk of helemaal geen belasting te betalen, ook in ontwikkelingslanden. Ons land biedt internationale bedrijven veel legale constructies, zoals het onbelast door laten stromen van uitgaande rente en royalties. Als belangrijke fiscale draaischijf heeft Nederland feitelijk een veel grotere impact op armoede dan deze nieuwe cijfers van ActionAid laten zien.

Belastingverdragen: leuker kunnen we het niet maken, wel eerlijker!

Internationale bedrijven moeten gewoon gaan bijdragen aan de landen waar ze actief zijn, omdat zij direct of indirect gebruikmaken van de publieke voorzieningen. ActionAid vindt dat Nederland het recht van ontwikkelingslanden om belastingen te heffen zo snel mogelijk moet herstellen.

(1) Nederland wil aan alle verdragen met ontwikkelingslanden antimisbruik clausules voor royalties, dividenten en rentes toevoegen, ook aan de zeven zeer beperkende uit het rapport Mistreated. Zulke clausules vallen buiten de criteria van dit onderzoek. Daarom verdient ons land naar de gemeten criteria toch zijn vijfde plek. Het verdrag met Zambia is opnieuw in zijn geheel uitonderhandeld in 2015, maar dat is nu nog niet van kracht.