De laatste jaren is het aantal land deals wereldwijd – en in het bijzonder in Afrika – sterk toegenomen, vaak in gebieden die al in gebruik zijn door gemeenschappen. In tegenstelling tot wat veel mensen denken zijn Westerse bedrijven hierin koploper. Nederland staat zelfs in de top tien van investeringslanden.
In een nieuw rapport The Great Land Heist, geeft ActionAid aan hoe prikkels, inclusief gratis of goedkoop land, goedkope leningen en genereuze belastingprikkels door regeringen, donoren en internationale organisaties en financiële instellingen zoals de Wereldbank worden gebruikt om private investeerders aan te trekken. Dit gebeurt veelal op basis van de verkeerde aanname dat grootschalige landbouw en buitenlandse investeringen de enige manier zijn om groei en voedselzekerheid te realiseren.
“Overheden kijken steeds meer naar privaat kapitaal om de forse tekortkoming in publieke uitgaven op te vullen, maar te vaak zorgt deze blinde toeloop op investeringen tot landroof die de armste gemeenschappen zonder land, zonder huis en met honger achterlaten. Groei mag niet worden bereikt ten koste van de armsten en de meest kwetsbaren,” zegt Barbara van Paassen, Policy Advisor ActionAid Nederland.
De meerderheid van de land deals door buitenlandse investeerders in arme landen zijn om voedsel en biobrandstoffen te produceren voor de export, niet om de mensen in het land zelf te voeden. De ervaring van ActionAid is dat deze projecten vaak niet de banen, scholen, wegen en andere voordelen oplevert die aan de gemeenschappen worden beloofd.
Het gaat bij veel land deals in feite om landroof, uitgevoerd zonder goede consultatie, toestemming en compensatie, of zelfs gedwongen uitzettingen, conflicten en het schenden van mensenrechten. Vrouwen die tot wel 80 procent van de voedsel in veel ontwikkelingslanden produceren worden het slechtst beschermd en het hardst getroffen.
Een actueel voorbeeld is in het noordwesten van Senegal waar een Italiaans bedrijf, Senhuile-Senéthanol, land heeft verkregen in het Ndiaël natuurreservaat. Daar wonen bijna 9000 mensen in 37 dorpjes. Veelal nomaden, zijn zij van het land afhankelijk voor hun bestaan. De meerderheid van de mensen die in het gebied wonen roepen nu het bedrijf op om de operaties te stoppen en hun landrechten te herstellen.
“Het herdersleven is onze belangrijkste bron van inkomen, maar we zitten nu in een hele moeilijke situatie omdat het land dat we gebruiken voor voedsel en graasgebied afgeschermd wordt door hekken en waterkanalen. We staan klaar om onze belangen te verdedigen omdat we nergens anders heen kunnen,” zegt Bayal Sow, lid van de Ngith gemeenschap in het Ndiaël reservaat.
ActionAid waarschuwt dat internationale initiatieven zoals de G8 ‘New Alliance for Food Security and Nutrition‘ de belangen van de private sector en het creëren van grote commerciële landbouwbedrijven voorop stelt, terwijl de rol van kleinschalige landbouw voor de voedselvoorziening en als inkomstenbron wordt genegeerd. Dit terwijl onderzoek juist laat zien dat kleinschalige boeren en boerinnen met de juiste training en steun productiever kunnen zijn dan grootschalige landbouwbedrijven.
Nederland is een belangrijke speler. Niet alleen zijn veel Nederlandse bedrijven en financiële instellingen betrokken bij land deals wereldwijd en importeert Nederland als handelsland grootschalig grondstoffen en landbouwgewassen uit de hele wereld. Maar ook het beleid van de Nederlandse overheid telt. Minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking zet zich internationaal in voor landrechten en heeft belangrijke eerste stappen genomen om landroof tegen te gaan. Tegelijk is de Nederlandse overheid echter koploper in het bevorderen van private investeringen en belangen van grote Agrofood bedrijven. Hierbij wordt niet systematisch uitgesloten dat dit ten koste gaat van (land)rechten van lokale gemeenschappen en voedselproducenten. Het Ministerie van Economische Zaken spreekt zelfs van enorme kansen in Afrika voor Nederlandse bedrijven vanwege groot ‘ongebruikt landbouwareaal’.
Van Paassen: “Het is precies dit soort onjuiste aannames dat landroof in de hand werkt. Ook de Nederlandse overheid kan en moet meer doen om landroof daadwerkelijk te stoppen en te zorgen dat beleid coherent is. Wij roepen iedereen, inclusief de Nederlandse overheid, op tot een Zero Tolerance voor landroof en dit zowel in Nederland als internationaal praktijk te maken. Doorgaan met het creëren van meer prikkels voor grootschalige land deals zullen de komende jaren alleen maar zorgen voor meer problemen en armoede bij de armste gemeenschappen. Zowel Zuidelijke als Noordelijke overheden moeten juist alles op alles zetten om landrechten te beschermen en zich richten op landbouwinvesteringen waarbij kleinschalige voedselproducenten, en niet buitenlandse investeerders, aan het roer staan.”
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Barbara van Paassen, policy advisor and landroofexpert bij ActionAid via barbara.van.paassen@actionaid.org of bel 0647785454