Lichtpuntjes aan de horizon voor eerlijk zakendoen
Amsterdam, 17 mei 2017
Wanneer bedrijven ongestraft hun gang mogen gaan, zijn mens en milieu in ontwikkelingslanden vaak de klos. Mensen worden beroofd van hun land, gedumpte chemicaliën vervuilen water en grond en arbeiders worden uitgebuit. Na jarenlange inzet van maatschappelijke organisaties, waaronder ActionAid, voor sterkere wetgeving op het gebied van mensenrechten en een betere inzet van bedrijven, wordt er in Europa gelukkig een aantal stappen gezet om hier een einde aan te maken!
Wij zetten hierbij voor je op een rijtje welke ontwikkelingen er zijn in Europa op het vlak van eerlijk zakendoen, oftewel maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Wat gebeurt er dan allemaal precies in de EU?
Europese richtlijnen op het gebied van eerlijk zakendoen, waarin staat dat bedrijven de verantwoordelijkheid hebben om mensenrechten te respecteren, bestaan al sinds 2011. Bedrijven moeten er bijvoorbeeld voor zorgen dat de producten die ze inkopen netjes worden geproduceerd, en dat de grondstoffen die ze gebruiken netjes worden gewonnen. Dat landrechten en vrouwenrechten gerespecteerd worden en gemeenschappen geconsulteerd. Bedrijven moeten hun activiteiten met ‘gepaste zorgvuldigheid’(Due Diligence) uitvoeren, om te zorgen dat er in hun productieketen – van grondstof tot eindproduct – geen mensenrechten worden geschonden. Dat betekent dat zij steeds opnieuw en nauwkeurig bij al hun activiteiten onderzoeken wat er verkeerd kan gaan en wat er verkeerd gáat. En actie ondernemen om dit te voorkomen natuurlijk. Helaas zijn deze richtlijnen niet bindend, dat betekent dat zij niet wettelijk verplicht zijn. Daarom hebben verschillende EU instituties en lidstaten de EU gevraagd om betere wetgeving. Dit is een goede ontwikkeling!
Daarnaast is er ook een positieve trend te zien in de regelgeving voor bepaalde sectoren. Zo zijn er de laatste jaren strengere regels gekomen voor de productieketens van hout (2010), vis (2013) en conflictmineralen (2017). Dit betekent bijvoorbeeld voor conflictmineralen dat Europese bedrijven die grote hoeveelheden tin, wolfraam, tantaal en goud (je vindt ze allemaal in je mobiele telefoon) verplicht zijn om na te gaan of de mineralen in hun telefoon hebben bijgedragen aan mensenrechtenschendingen. Ook de wetgeving voor biobrandstoffen is aangepast zodat er minder negatieve gevolgen voor ontwikkelingslanden zijn, zoals waterschaarste of landroof. Tot slot, heeft het Europese Parlement afgelopen maart lidstaten opgeroepen om regels op te stellen voor de palmolie keten. Verkoop van palmolie, die negatieve gevolgen heeft voor mensen of milieu, moet verboden worden. Hopelijk zullen er in de toekomst meer van dit soort regels komen voor andere sectoren!
Tot slot, is er ook de Europese transparantie-richtlijn. Hierin staat dat een aantal Europese bedrijven vanaf 2017 ‘niet-financiële prestaties’ jaarlijks moeten rapporteren. Het gaat daarbij om de strategie, prestaties en risico’s op het gebied van milieu, arbeidsomstandigheden, mensenrechten, corruptie en diversiteit aan de top.
Frankrijk
Frankrijk heeft dit jaar een ‘waakzaamheid-wet’ aangenomen die bedrijven verplicht om de schadelijke gevolgen voor mens en milieu van hun activiteiten in kaart te brengen én te voorkomen. Dit geldt niet alleen voor het moederbedrijf, maar voor alle bedrijven waarmee zij zaken doen, zoals onderaannemers en leveranciers. Wanneer bedrijven zich niet aan deze wet houden, kunnen ze voor de rechter worden gedaagd. De rechter kan deze bedrijven dan alsnog dwingen om beter beleid uit te voeren. Ook moeten de bedrijven slachtoffers van hun activiteiten vergoeden. Overigens geldt deze wet alleen voor bedrijven met meer dan 5000 werknemers. Op dit moment zijn dat tussen de 100-150 bedrijven in Frankrijk.
Engeland
Engeland heeft in 2015 de ‘moderne slavernij- wet’ aangenomen met als doel om slavernij en mensenhandel in productieketens uit te roeien. De wet verplicht bedrijven die een omzet hoger dan 36 miljoen pond per jaar hebben om jaarlijks een rapport op hun website te zetten. In dit rapport moeten zij aangeven welke stappen het bedrijf onderneemt om ervoor te zorgen dat er geen slavernij of mensenhandel plaatsvindt in hun productieketen. Wanneer bedrijven dit rapport niet publiceren kan een rechter het bedrijf dwingen dit alsnog te doen of een boete opleggen. Overigens gaat deze wet alleen om de publicatie, bedrijven kunnen aangeven helemaal niets te doen om mensenhandel en slavernij te voorkomen en alsnog hun wettelijke verplichtingen nakomen. Deze wet legt de verantwoordelijkheid dus bij de consument, door beter geïnformeerd te zijn over de praktijken van bedrijven, kiezen zij hopelijk voor bedrijven die geen mensenrechten schenden!
Nederland
Ook op Nederland mogen we best een beetje trots zijn! Op 7 februari werd de Wet Zorgplicht Kinderarbeid aangenomen door de Tweede Kamer. Deze wet vraagt bedrijven om te verklaren dat zij het nodige doen om kinderarbeid te voorkomen. Wanneer zij dat niet doen krijgen ze een boete, na meerdere boetes worden zij strafrechtelijk vervolgd. Maar we zijn er nog niet! De wet moet eerst nog goedgekeurd worden door de Eerste Kamer. Lukt dat, dan wordt deze wet op 1 januari 2020 van kracht.
Verder zijn er convenanten afgesloten met verschillende sectoren. Hierin staan afspraken over eerlijk zakendoen in het buitenland. Over hoe bedrijven samen met maatschappelijke organisaties en de overheid misstanden op het gebied van mensenrechten en milieu kunnen voorkomen. Op dit moment zijn er vier convenanten: plantaardige eiwitten, textiel, banken en ‘bevorderen duurzaam bosbeheer’. De overheid is in gesprek met een aantal andere sectoren die veel risico lopen op mensenrechtenschendingen in hun keten. Uiteindelijk is het de bedoeling dat er voor al deze sectoren een convenant komt maar dat hangt ook af van de bedrijven. Het convenantenproces is namelijk niet verplicht, bedrijven kunnen er dus voor kiezen om niet mee te doen.
Daarnaast heeft Nederland sinds 14 maart 2017 een ‘wettelijke plicht tot mvo-rapportage’ ingesteld voor een beperkte groep bedrijven. Van deze bedrijven wordt verwacht dat zij in hun bestuur verslag aangeven hoe ze omgaan met bijvoorbeeld het milieu of hoe ze mensenrechten respecteren. Nederland heeft hierbij helaas gekozen om de EU richtlijnen zo minimaal mogelijk uit te voeren. Een probleem met deze nieuwe verplichting is bijvoorbeeld dat de juistheid van de informatie niet wordt gecontroleerd. Er wordt alleen gekeken of de verklaring zelf aanwezig is. Dit laat al zien dat ondanks de stapjes in de goede richting er ook nog steeds veel werk te doen is.
Wat doet ActionAid?
ActionAid maakt zich samen met lokale gemeenschappen sterk voor eerlijk zakendoen. Zo doen wij onderzoek naar de impact van bedrijven op mens en milieu, geven wij voorlichting en rechtsbijstand aan lokale gemeenschappen en voeren we wereldwijd campagne tegen landroof en belastingontwijking. Wanneer lokale gemeenschappen en maatschappelijke organisaties de druk blijven opvoeren zullen er hopelijk snel meer lichtpuntjes bijkomen!