Onvermoeibaar strijden tegen grote mijnbouwbedrijven

Hoe ziet het dagelijks leven van mensenrechtenactivisten in Zimbabwe eruit? Darlington Chidarara (ActionAid Zimbabwe) en Richard Ncube (partnerorganisatie ZELA) waren op bezoek in Nederland om deel te nemen aan een workshop over ‘strategic litigation’, oftewel het strategisch aanspannen van een rechtszaak om bedrijven te dwingen mensenrechten te respecteren. “Het is soms gevaarlijk werk; in bijvoorbeeld de diamantenindustrie gaat veel geld om. Onze collega’s hebben wel eens moeten rennen voor hun leven.”

Darlington (links op de foto) groeide op in Kadoma, een arm mijnbouwstadje dat ook wel ‘city of gold’ wordt genoemd. Hij zag met eigen ogen hoe internationale mijnbouwbedrijven profiteerden van de bodemschatten terwijl de bevolking, waaronder zijn eigen buurt, arm achter bleef. Het motiveerde hem om Rechten te studeren, met een specialisatie in milieuwetgeving.

Richard groeide op als enige albinokind in een gezin van 11 kinderen. Vanwege zijn slechte zicht ging hij naar een school voor blinden. Het gaf hem het gevoel dat hij zich extra moest bewijzen. Tegelijk wilde hij een stem geven aan gehandicapten en andere achtergestelde groepen. Het onrecht dat hij zag motiveerde hem om Rechten te studeren. Nu is hij als advocaat werkzaam bij ActionAid’s partnerorganisatie ZELA (Zimbabwe Environmental Law Association).

Beide mannen voelen een sterke drang om onrecht aan te pakken. Zoals de schrijnende gevolgen van mijnbouwactiviteiten in Zimbabwe: gedwongen verhuizingen, vervuilde rivieren en akkers, veesterfte door gebruik van chemicaliën, ziekte en armoede. Deze mensenrechtenschendingen en milieuschade worden veroorzaakt door (veelal internationale) mijnbouwbedrijven. En dat zijn er nog al wat in Zimbabwe, een land dat rijk is aan grondstoffen. Het land kent 10 provincies met meerdere districten, en in één district zijn soms wel 10 mijnbouwbedrijven actief. Zoals in het district Mutoko in de Mashonaland East provincie, één van de twee provincies waar ZELA actief is.

Voorlichting & kennisuitwisselingen

ZELA’s belangrijkste wapen is bewustzijn rondom contracten. “We proberen zoveel mogelijk traditionele leiders te vertellen dat ze geen contracten met mijnbouwbedrijven moeten ondertekenen,” zegt Darlington. “In elk geval niet zonder ons te raadplegen, of een advocaat die goed op de hoogte is van deze thematiek.” Het valt echter niet mee om alle traditionele gemeenschappen te bereiken en informeren. Daarom faciliteert ZELA, met hulp van ActionAid, uitwisselingen tussen verschillende regio’s. De grootste was de Zimbabwe Alternative Mining Indaba, die eerder dit jaar plaatsvond (klik hier om meer te lezen over de Alternative Mining Indaba in Kaapstad).

Successen zijn er ook te vieren. Zo deed de Zimbabwaanse regering dit jaar een onderzoek naar mensenrechtenschendingen in mijnbouwgemeenschappen. “Niet omdat wíj ze dat hadden gevraagd, maar omdat de lokale gemeenschappen dat hadden afgedwongen.” Dat is precies wat ZELA en ActionAid willen: dat gemeenschappen zelf hun rechten kunnen opeisen. Zelf werken ze onvermoeibaar voort aan betere regelgeving voor Zimbabwe. Inspiratie daarvoor is de Africa Mining Vision, die al in 2009 werd ontwikkeld door de Afrikaanse Unie om te zorgen dat de opbrengsten uit mijnbouw in Afrika ten goede komen aan de ontwikkeling van Afrikaanse landen, maar die nog niet is geïntegreerd in nationale regelgeving. ZELA dringt daar wel op aan.

Samenwerking met Nederland

Internationale samenwerking bij hun soms risicovolle werk is erg welkom. Onderdeel zijn van een internationale federatie maakt al een wezenlijk verschil: “Omdat we als ActionAid Zimbabwe deel uitmaken van een internationaal netwerk kunnen we meer risico’s nemen, omdat de overheid weet dat ons tegenwerken internationale gevolgen kan hebben.”

Ook juridische hulp kunnen ze goed gebruiken, vanwege de vrij nieuwe wetgeving in Zimbabwe. “Voor 2018 was er geen milieuwetgeving, waardoor advocaten er nog niet veel ervaring mee hebben,” zegt Richard. “We zijn daarom erg geholpen met juridische hulp in de vorm van ervaren advocaten op dit vlak.”

Tot slot is ook financiële hulp erg welkom. “Procesvoering is duur, en het gevaarlijke werk maakt dat we soms hulp en bescherming moeten inschakelen. Soms moeten mensenrechtenverdedigers, én hun familie, zelfs het land verlaten voor hun veiligheid. Dat kost natuurlijk ook geld.”

ActionAid helpt met kennis, advies en financiën. “Ook het internationale perspectief dat ActionAid inbrengt is erg nuttig. Mijnbouwbedrijven hanteren soms verschillende regels per land. ActionAid werkt over landsgrenzen heen en kan ervoor zorgen dat ze zich ook in ontwikkelingslanden aan strenge regels houden,” zegt Richard.

Tot slot belicht ActionAid het probleem vanuit verschillende perspectieven, zegt Darlington. “Belastingontwijking, civic space… het zijn grote thema’s, maar als we mijnbouwactiviteiten eerlijker kunnen maken én belastingontwijking door bedrijven aanpakken, dan is het hele land daarmee geholpen. Het verbetert de economie en de levens van zoveel mensen. Het gaat voorbij de hulp aan één individu. Dat is ActionAid ten voeten uit: structurele veranderingen die worden gedreven vanuit de lokale bevolking.”

Ondanks frustraties en tegenwerking zijn Richard en Darlington positief: “We boeken successen en hebben al veel uitwisselingen gefaciliteerd. Daardoor is er al veel bewustzijn ontstaan. We zijn er nog niet, maar wel op de goede weg. Ook Rome wasn’t built in a day.”