Een nadere blik op de link tussen klimaat, voedsel, honger en de rol van Nederland

Vandaag is het de Internationale Dag van de Plattelandsvrouwen, oftewel boerinnen, en morgen is het Wereldvoedseldag. Een goed moment om eens een nadere blik te werpen op het negatieve effect van het beleid van de Nederlandse overheid, van de grootschalige industriële landbouw en de klimaatcrisis op plattelandsvrouwen, en op honger en ondervoeding in het mondiale zuiden. Daarnaast om te adviseren wat de Nederlandse overheid en politici kunnen en moeten doen om dit op te lossen.

Nog maar net 3 weken geleden vond de VN voedseltop plaats. Honderden sociale bewegingen en maatschappelijke organisaties waren uitermate kritisch over de top en boycotten deze.

De VN voedseltop, waarvoor de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven gelobbyd hebben, was problematisch vanwege een gebrek aan legitimiteit, het omzeilen van bestaande multilaterale structuren, de prominente machtspositie van grote bedrijven en investeerders en het grotendeels buitensluiten van maatschappelijke en boerenorganisaties, vooral die uit het mondiale Zuiden. Hierdoor waren lokale gemeenschappen, kleinschalige boeren en met name de plattelandsvrouwen buitengesloten, terwijl zijzelf een groot deel van de bevolking in het mondiale Zuiden van voedsel voorzien ook produceren voor export markten, maar tegelijkertijd  zelf geraakt worden door honger en ondervoeding. Dat laatste komt mede door de ondermijning van hun kleinschalige voedsellandbouw door grote investeerders en bedrijven in de industriële landbouw vanwege hun machtspositie.

Samen met andere in Nederland gevestigde maatschappelijke organisaties, die overigens niet allemaal de top hebben geboycot, stuurden we voorafgaande aan de top ook een brief naar de Minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Buitensluiting van boerinnen uit het mondiale zuiden en de klimaatcrisis die hen hard raakt

De industriële landbouw en de grote bedrijven en financiers met belangen hierin hebben ontbossing en land- en waterroof veroorzaakt en inmiddels is veel van alle vruchtbare landbouwgrond, vooral gronden met toegang tot irrigatiewater, ingepikt van lokale gemeenschappen en vrouwen.  Zij gebruiken het land en water voor de industriële productie van exportgewassen onder monocultuur. Ze verdrongen en verdringen daarmee de kleinschalige voedsellandbouw, wat inbreuk doet op lokale voedselzekerheid, maar ook op de biodiversiteit en hun veerkracht tijdens een verergerende klimaatcrisis

Juist de industriële landbouw draagt in hoge mate bij aan de klimaatcrisis waarvan  boerinnen in het mondiale Zuiden vooral het slachtoffer zijn. Zij blijven vaak achter met schrale, minder vruchtbare landbouwgronden zonder irrigatiewater en worden getroffen doorslechte of mislukte oogsten van hun voedselgewassen en ze hebben meer moeite schoon drinkwater en lokale energiebronnen te vinden, zoals brandhout en houtskool. De klimaatcrisis trekt daarom een extra zware wissel op plattelandsvrouwen, hun onbetaalde zorgtaken,  hun voedselzekerheid en die van hun kinderen.

Recente onderzoeken tonen aan dat ondanks investeringen in het ondersteunen van landrechten en de implementatie van VN- richtlijnen voor  goed bestuur van land (Voluntary Guidelines on the Governance of Tenure, VGGT), land in toenemende mate in handen is van een steeds kleinere groep personen en bedrijven. Bij het sluiten van land deals worden in het merendeel van de gevallen de VGGT geheel of gedeeltelijk in de wind geslagen. Dit terwijl landrechten voor lokale gemeenschappen en vooral vrouwen essentieel zijn voor hun voedselzekerheid, een duurzaam beheer van het land en hun veerkracht tijdens de uitwassen van een steeds heftiger wordende klimaatcrisis.

Landrechten voor vrouwen als voorwaarde voor agro-ecologie als deeloplossing

ActionAid promoot agro-ecologie een concept voor inclusieve, duurzame landbouw- en voedselsystemen gebaseerd op ecologische, economische, sociale en feministische principes. Agro-ecologie biedt oplossingen voor honger en ondervoeding door het dienen van lokale voedselsystemen, en het biedt weerstand tegen de uitwassen van de klimaatcrisis. Een voorwaarde voor de promotie van agro-ecologie is wel dat gemeenschappen en vrouwen, en daarmee hun organisaties en bedrijfjes toegang hebben tot en controle hebben over land. Waar ze hun land en toegang tot water zijn kwijtgeraakt dient dit te worden teruggedraaid en waar ze die wel hebben dienen hun rechten versterkt te worden.

Aanbevelingen voor Nederlandse overheid en politici

ActionAid heeft de volgende aanbevelingen, met name gericht aan Nederlandse politici en de overheid, met betrekking tot de agenda van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking:

• Stel boerinnen in het mondiale zuiden, hun autonome bedrijfjes en hun kleinschalige  agro-ecologie voor voedsel en inkomsten centraal in de ondersteuning van inclusieve land- en waterrechten & -beheer, voedselzekerheid, en aanpassing aan klimaatverandering.
• Stop met het stimuleren en exporteren van kennis en gepatenteerde of chemische inputs voor grootschalige industriële landbouw als schijnoplossing voor de voedselcrisis en de klimaatcrisis; deze crises worden hierdoor juist versterkt . Maak kleinschalige boerinnen niet afhankelijk van dergelijke industriële landbouw en de leveranciers van gepatenteerde zaden en chemische bestrijdingsmiddelen. Mochten ze hun land reeds verloren hebben maak ze dan niet als lage lonen landarbeiders er ondergeschikt aan en stel ze niet bloot aan de gevaren van chemische bestrijdingsmiddelen of sexuele intimidatie en geweld.
• Zorg ervoor dat middelen ter ondersteuning van een rechtvaardige transitie naar inclusieve en eerlijke landbouw & voedselsystemen, naar ondersteuning van agro-ecologie en naar de agro-ecologische boeren, hun organsiaties en faciliterende maatschappelijke organisaties en overheden gaat. Stop, zowel in eigen land, in de EU als internationaal, met het subsidiëren van de grootschalige en vervuilende industriële landbouw.
• Zet in op wetgeving om de land- en waterrechten van gemeenschappen en vrouwen te verbeteren en versterken en om landroof en andere vrouwen- en mensenrechtenschendingen, alsmede milieudelicten en klimaatschade, uit de ketens van grotere industriële landbouwondernemingen en hun financiers te elimineren.
• Beschouw en ondersteun boerinnen en boeren als centrale spelers en ervaringsdeskundigen in de opbouw van agroecologische kennis & innovatie, met een veel grotere rol voor onderzoek en kennisbouw door en met agroecologische boerinnen en boeren zelf.
• Creëer de randvoorwaarden voor een rechtvaardige transitie door het belasten van vervuilende grote bedrijven en door te investeren in dienstverlening voor plattelandsvrouwen, met name boerinnen, en het verlichten van hun zorgtaken die overigens ook volledig gedeeld moeten worden met mannen.

Ter illustratie hierbij nog een contrasterend beeld uit een district in het zuiden van Mozambique. Links zie je door vrouwen geleide, duurzame agro-ecologie ten behoeve van lokale voedselsystemen. Rechts zie je een industriële suikerrietplantage met grootschalig verbruik van schaars water, kunstmest en bestrijdingsmiddelen.Vanwege gedeeltelijke mechanisatie levert het slechts wat zwaar en slecht betaalde seizoensarbeid voor mannen op. Een foto zegt soms meer dan 1000 woorden!