Palmolie is de meest gebruikte plantaardige olie ter wereld. Bijna 80% van de producten die je in de supermarkt tegenkomt bevat palmolie. De verwerking van oliepalmen is dan ook big business, waar grote merken zoals Unilever en Nestlé flink aan verdienen. Maar hoe gaat het eraan toe op de plekken waar palmolie gewonnen wordt?
In 2022 kwam 38% van de palmolie die de haven van Rotterdam binnenvaarde uit Guatemala. ActionAid werkt al 25 jaar in Guatemala en ziet daar de ware prijs van palmolie: ontbossing, verlies van biodiversiteit en vervuiling. Bovendien heeft de productie ervan een verwoestende impact op de vrouwen en gemeenschappen die er wonen.
“We verdienen geen cent voor het ingenomen land, lijden honger en moeten slapen onder de blote hemel, in de regen, allemaal vanwege de palmolieplantages,” vertelt Elizabeth, hierboven links op de foto. Om genoeg palmolie te produceren voor al onze producten, is er namelijk heel veel land nodig. En dit wordt door palmoliebedrijven koste wat kost bemachtigd. Vrouwen die tegen de bedrijven in opstand komen, worden bedreigd of krijgen te maken met geweld.
Maar liefst 90% van de waterbronnen in Guatemala is vervuild, mede dankzij palmolieplantages die hun afval zonder na te denken in het water dumpen. Deze watervervuiling leidt tot meer ziekte en meer gevaarlijke situaties voor de vrouwen, die steeds langere afstanden moeten afleggen om schoon water te halen.
Water speelt een belangrijke rol in het leven van inheemse vrouwen. Van oudsher komen vrouwen samen bij waterbronnen om te bespreken hoe ze een betere toekomst kunnen waarmaken. Door de vervuiling van deze waterbronnen wordt het vrouwen een stuk moeilijker gemaakt om samen te komen.
Het is cruciaal dat vrouwen elkaar kunnen blijven vinden, om samen op te kunnen komen voor hun rechten. Daarom heeft ActionAid vrouwennetwerken opgericht om deze vrouwen met training, juridisch advies en begeleiding te steunen in hun strijd voor rechtvaardigheid.
“We willen dat palmoliebedrijven ophouden met het afpakken van ons land,” vertelt Elizabeth, lid van het vrouwennetwerk in Chisec, Alta Verapaz. “Palmoliebedrijven namen mijn vruchtbare land in, waardoor ik nu geen voedsel meer kan verbouwen voor mijn gezin en geen schone waterbronnen heb om te wassen of te koken, waardoor mijn kinderen ziek worden. We verdienen geen cent aan het land dat is afgenomen, we hebben honger, we hebben geen onderdak meer, we slapen in de blote lucht zelfs als het regent. Ik wil niet dat mijn kinderen deze problemen en meer meemaken.”
Daarom heeft Elizabeth zich bij een vrouwennetwerk aangesloten. “Door samen te komen, nemen we van elkaar de twijfel weg en kunnen we onze stem laten horen. Niemand begrijpt ons, dus we moeten zelf onze kracht vinden. Mannen zeiden vroeger dat we het recht niet hadden om mee te doen met beslissingen voor onze gemeenschappen. Nu hebben we dat recht wel.”
Nu je weet dat de productie van palmolie niet alleen gepaard gaat met ontbossing – en daarmee de verergering van de klimaatcrisis – maar ook mensenrechtenschendingen, is het logisch om palmolie te willen vermijden. Dit is echter veel makkelijker gezegd dan gedaan. Zoveel verschillende producten bevatten deze olie. Bovendien is er grote kans dat als wij met z’n allen massaal overstappen naar een alternatieve olie, het probleem alleen maar wordt verplaatst.
Het grote voordeel van palmolie is dat je per hectare veel produceert. Een alternatieve olie zou waarschijnlijk meer hectares gebruiken voor dezelfde opbrengst, waardoor ontbossing verergert. Alleen maar vermijden, zonder de producenten te laten weten waarom je de olie vermijdt en alternatieven net zo hard zou vermijden, geeft dus geen structurele oplossing.
In 2004 is de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO) opgericht, met als doel het controleren van ontbossing voor palmolieproductie. Het is een keurmerk voor producten waaruit moet blijken dat ze duurzaam geproduceerde palmolie bevatten. Echter blijkt dat de RSPO er niet in slaagt palmolieproductie adequaat te controleren, en dat veel gecertificeerde producenten toch betrokken zijn bij controverses rond ontbossing. Daarnaast kijkt dit keurmerk niet naar de waarborging van mensenrechten rondom palmolieplantages.
Palmolie wordt relatief efficiënt geproduceerd. Jammer genoeg zijn de enigen die hiervan momenteel profiteren grote multinationals zoals Unilever en Nestlé. Om de situatie structureel te verbeteren, is wetgeving nodig die deze bedrijven verplicht om schendingen in hun productieketens tegen te gaan.
Zulke wetgeving voor eerlijke productieketens is recentelijk op Europees niveau aangenomen. Door het lobbyen van multinationals is de wetgeving echter afgezwakt. Dit maakt het een belangrijke eerste stap, met nog veel ruimte voor verbetering. In Nederland ligt eenzelfde wet voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) momenteel op de plank. Met de huidige balans in de Tweede Kamer lijkt het niet waarschijnlijk dat de wet, die dankzij druk vanuit ActionAid en partners ambitieuzer is dan de Europese wet, binnenkort aangenomen wordt.
Door ActionAid te steunen, ondersteun je aan de ene kant vrouwennetwerken in Guatemala, die daar strijden tegen watervervuiling en de wanpraktijken van de palmolieplantages. Aan de andere kant steun je ook werk in Nederland, de EU en de VN om via wetgeving mensenrechten in productieketens te waarborgen. Aan beide kanten is druk nodig om eerlijke ketens waar te maken.