Onderstaand interview met onze directeur Marit Maij is origineel gepubliceerd in de Prettige Dagen bijlage december 2022 van het Financieele Dagblad.

Leiderschap voor een nieuw tijdperk

Overal voelen we dat er nieuw leiderschap nodig is. Excessen van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, zoals bij The Voice en DWDD, krijgen veel media-aandacht. Steeds meer bedrijven en organisaties streven naar een positieve werkcultuur en denken na over hoe zij een bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Er is meer aandacht voor de klimaatimpact van bedrijven, en inclusiviteit en diversiteit staan centraal in bedrijfsvoering. Als organisatie kun je geen blijvende en impactvolle veranderingen doorvoeren zonder te kijken naar hoe de macht intern en extern is verdeeld. Een veranderende wereld vraagt om een nieuwe kijk op leiderschap en macht, en een fris perspectief op je eigen rol daarin, stelt ActionAid-directeur Marit Maij.

Waarom is het tijd voor nieuw leiderschap?

“Het huidige leiderschap heeft niet gewerkt. Kijk waar we staan: Er heeft enorme economische groei plaatsgevonden, maar die is geland bij een klein deel van de samenleving. De 85 rijkste mensen hebben meer geld dan alle vrouwen in het mondiale Zuiden. De manier waarop we de economie hebben ingericht is dus maar ten gunste van een klein groepje geprivilegieerde mensen. Dat heeft alles te maken met hoe we macht verdeeld hebben. Dat kan anders en daarom geloof ik in inclusief, transformatief leiderschap.”

Waar beginnen we met de omslag van traditioneel naar inclusief leiderschap?

“Leiderschap ligt niet alleen bij de hiërarchische leider, de aap die boven op de rots zit. Macht ligt bij iedereen in de organisatie. Kijken naar je eigen privileges is een goed startpunt om te begrijpen waar jouw macht zit. Daar word je uiteindelijk een betere leider van. Macht gaat niet zozeer om geld, middelen of spullen. Het gaat er vooral om hoe het komt dat sommige mensen meer geld, middelen en spullen hebben. Hoe kansen, rechten en privileges zijn verdeeld. Het kan heel confronterend zijn om te kijken naar de eigen privileges heb ik gemerkt. We hebben vaak het gevoel dat we ergens zijn gekomen doordat we zelf een prestatie hebben geleverd. Maar als je kijkt naar mensen met een andere achtergrond, dan kan het zo zijn dat die precies hetzelfde hebben gedaan als jij, maar die er toch niet komen.”

De leiders van morgen, wat moeten ze anders doen?

“Een inclusieve leider durft zich kwetsbaar op te stellen. Er wordt vaak gedaan of dat niet krachtig is als leider. Ik vind dat kwetsbaar opstellen juist een teken van kracht en lef is. Dat ik als leidinggevende ook durf aan te geven waar nog ruimte zit voor mijn eigen ontwikkeling en dat ik ook kan leren van andere mensen. Als leider moet je ook ruimte voor anderen creëren. Daarmee doel ik bijvoorbeeld op het delen van macht. Mijn overleden schoonvader zei altijd: ‘Ik zou het anders doen, maar zo kan het ook.’ Een goede leider hoeft niet altijd vooraan te staan. Ik heb geleerd dat ruimte geven aan anderen inclusief leiderschap versterkt. Daar hoort voor mij ook een cultuur bij waarbij je elkaar eerlijke feedback kunt geven, maar dat je ook eerlijke feedback kunt ontvangen. Ervoor zorgen dat iedereen zich gehoord, gezien en gerespecteerd voelt. Een gevoel van veiligheid is daarbij essentieel. Weten hoe je beslissingen neemt in de organisatie en hoe je daar goed over communiceert. Ervoor zorgen dat perspectieven van alle collega’s meegenomen worden. Dat zijn veel nieuwe dingen voor mensen die transactioneel leiderschap gewend zijn.”

Hoe komt inclusief leiderschap terug in jullie eigen vrouwenrechtenorganisatie?

“Inclusief leiderschap – wij spreken over feministisch leiderschap – staat centraal in ons werk, zowel voor ActionAid Nederland, als voor de federatie met 45 landen, en de partners in het mondiale Zuiden waar we mee samenwerken. Ik pas het dagelijks toe. Dat betekent concreet dat we uitgaan van datgene wat onze partners in het mondiale Zuiden nodig hebben en wij niet aan de tekentafel gaan verzinnen hoe het er voor hun uit moet zien – de traditionele hiërarchische structuur. Een van de onderwerpen waar ActionAid op werkt is maatschappelijk verantwoord ondernemen. Bijvoorbeeld in de mijnbouw. Ik vind het belangrijk dat degenen die vaak over het hoofd gezien worden, bijvoorbeeld vrouwengroepen in Zuid-Afrika die in mijngebieden wonen, ook worden betrokken bij zulke gesprekken. Zij horen aan tafel en hun stem moet gehoord worden.”

Hoe stimuleert ActionAid inclusief leiderschap?

“We hebben een interne workshop voor onze medewerkers over inclusief leiderschap. Dat was zo’n succes dat we deze hebben vertaald naar een workshop voor externe partners. Aan overheden, bedrijven en non-profitorganisaties geven wij de training Feministisch Leiderschap. De training laat zien hoe macht functioneert, hoe je macht kunt delen en hoe leiderschap niet alleen hiërarchisch bij de leidinggevende ligt, maar in ons allemaal. Een van de onderdelen van de training is een rollenspel: de Privilege walk. Iedere deelnemer krijgt een kaartje met een identiteit; daar staan verschillende achtergronden en ontwikkelingen van een persoon bij. Vervolgens stellen we vragen aan de deelnemers. Waar heeft je wieg gestaan? Wie zijn je ouders? Wat is je genderidentiteit? Ofwel: zaken waar je geen invloed op hebt, maar die wel bepalen wat voor startpositie je hebt in de samenleving. Op basis van het kaartje geven deelnemers antwoord op de vraag. Aan het einde van het spel staan sommige mensen helemaal vooraan en anderen achteraan. Een metafoor voor hoe macht ongelijk en oneerlijk verdeeld is. Iedereen maakt dit mee en kent voorbeelden in de dagelijkse praktijk.

“Het spel laat zien hoe mensen bepaalde privileges hebben en anderen deze juist niet hebben, zoals bijvoorbeeld (trans) vrouwen, mensen van kleur of mensen met een beperking. De uitgangspositie in de samenleving is ongelijk, zonder dat je daar iets aan kunt doen. Met de training Feministisch Leiderschap krijg je dus inzicht in je eigen privileges en hoe je deze kunt inzetten als leider. Voor veel deelnemers vaak een echte eyeopener.”