lopen ontwikkelingslanden jaarlijks mis door belastingontwijking
van ’s werelds 100 grootste bedrijven zijn gevestigd in Nederland
kinderen kunnen niet naar school in Zambia door toedoen van slechts één bedrijf
Nederland neemt de derde plaats in op een ranglijst van de vijftien grootste belastingparadijzen ter wereld. Alleen Bermuda en de Kaaimaneilanden staan hoger op de lijst. In Europa is Nederland belastingparadijs nr 1. Vaak maken bedrijven gebruik van een zogeheten brievenbusfirma, een bedrijf dat alleen op papier in bestaat. Nederland kent maar liefst 14.500 van dit soort firma’s. Hiermee kan een bedrijf winst verschuiven naar een belastingparadijs en hoeft het daar veel minder belasting te betalen. Waar het land daadwerkelijk actief is (bijvoorbeeld in Afrika) wordt vervolgens amper belasting betaald.
Belastingontwijking draagt bij aan armoede, ongelijkheid, economische instabiliteit en remt de wereldeconomie af. Het zijn vooral (arme) vrouwen en meisjes die het hardst geraakt worden door belastingontwijking. Zij vissen achter het net als het gaat om publieke voorzieningen, zoals gezondheidszorg en schoon water. En als scholen minder kinderen kunnen toelaten door gebrek aan middelen, worden meisjes vaker thuis gehouden dan jongens. Belastingontwijking is daarmee een van de meest structurele oorzaken van ongelijkheid. Of positief geformuleerd: wie zich inzet voor eerlijke belastingen, zet zich in voor vrouwenrechten!
Orji uit Nigeria werkt als onbetaalde verloskundige in een klein ziekenhuis zonder stromend water of electriciteit. “Ik help vrouwen bij de zwangerschap en de bevalling. Maar door gebrek aan adequate zorg bevallen veel vrouwen in gevaarlijke omstandigheden. Vroeger werd mijn salaris betaald uit een overheidsprogramma om armoede te bestrijden, maar nu niet meer.”
In 2015 was Nigeria genoodzaakt in de begroting te snoeien door gebrek aan inkomsten. Geld dat er wel was geweest als bedrijven hun belastingen hadden betaald. Vooral vrouwen en meisjes in arme landen komen in de verdrukking als een overheid geen geld heeft voor geboortezorg, onderwijs, veilig openbaar vervoer, kinderopvang, water, woningen en andere voorzieningen.
Vaak wordt gezegd dat belastingvoordelen nodig zijn om multinationals naar Nederland te lokken en zo onze economie te stimuleren. Maar het tegendeel is waar. Door belastingontwijking lopen Nederland en de EU €150 miljard aan belastinginkomsten mis.
Gewone burgers en het midden- en kleinbedrijf krijgen uiteindelijk de rekening gepresenteerd. Mede dankzij Swissleaks, Luxleaks en de Panama Papers zijn er internationale en Europese initiatieven gestart om belastingontwijking aan te pakken. Goed nieuws, maar alleen als landen elkaar niet blijven beconcurreren om de beste voorwaarden en laagste tarieven voor multinationals.
Wereldwijd voeren we campagne tegen belastingontwijking bijvoorbeeld door oneerlijke belastingverdragen tussen ontwikkelingslanden en rijke landen aan de kaak te stellen. Ook in ontwikkelingslanden voeren lokale activisten actie voor eerlijke belastingheffing op multinationals. In Nederland doen we onderzoek naar brievenbusmaatschappijen en multinationals. Daarnaast voeren we door middel van onderzoek, media-aandacht, gesprekken in Den Haag en publieke mobilisatie de druk op om er voor te zorgen dat Nederland niet langer belastingontwijking faciliteert. Tot slot doen we aan budget tracking, het trainen van gemeenschappen om zicht te houden op de overheidsbegroting. Zo vechten we tegen corruptie en helpen we om de extra belastinginkomsten ook daadwerkelijk te besteden aan de broodnodige voorzieningen.
Internationaal kregen we grote media-aandacht met onze online ‘track-and-trace’ tool van de 100 grootste bedrijven die gebruik maken van belastingparadijzen.
Via onderzoek en campagne wisten ActionAid activisten in Rwanda de overheid te overtuigen minder belastingkorting te geven aan bedrijven. Hiermee kwam bijna $RD6 miljard aan extra inkomstenvrij voor potentiële publieke voorzieningen.
In Nederland wisten we met onze rapporten en cases de politieke druk aardig op te voeren. Na Kamervragen en moties van de SP en GroenLinks komt er nu een politiek plan van aanpak tegen belastingontwijking.
In Tanzania voerde de overheid voor heel het land gratis middelbaar onderwijs in. Dit kon worden bekostigd door het aanpakken van belastingontwijking, waar ActionAid door jaren van lobby en campagne een absolute sleutelrol in had.
Met een miljoen handtekeningen is het kleinschalige boeren in Oeganda gelukt om een landbouw – belastingverhoging tegen te houden.
In de EU werd (mede door lobby van ActionAid) een akkoord gesloten over transparantie van multinationals: dit maakt het na 10 jaar eindelijk mogelijk om inkomsten uit natuurlijke hulpbronnen uit Afrika te herleiden en op termijn eerlijker te verdelen.
Gijs Verbraak is senior beleidsadviseur Tax Justice bij ActionAid. Hij richt zich op het tegengaan van belastingontwijking en ongelijkheid. Middels lobby en campagnes draagt hij bij aan beter beleid van multinationale ondernemingen, de Nederlandse overheid en de Europese Unie ten behoeve van duurzame ontwikkeling en mensenrechten in ontwikkelingslanden. Voordat hij bij ActionAid ging werken zette Gijs zich al in voor een rechtvaardige en duurzame ontwikkeling bij onder meer Greenpeace Nederland, CE Delft en de Tropical Commodity Coalition.
Senior beleidsadviseur Ongelijkheid en Belastingontwijking
020-5206210
gijs.verbraak@actionaid.orgPagina aangepast op 8 maart 2019